ابطال شناسنامه به چه معنا و چگونه است ؟…
ابطال شناسنامه یعنی شناسنامه فعلی از درجه اعتبار ساقط و شناسنامه جدیدی برای فرد صادر شود. البته این امر شرایط به خصوصی دارد که فرد باشد واجد آن شناخته شود.
عموماً ابطال شناسنامه برای تغییر سن انجام میپذیرد، اما موارد دیگری نیز دارد. ابطال شناسنامه برای تغییر سن به این شکل است که فردی با ادعای اینکه شناسنامه ای که دارد برای خواهر/برادر بزرگترش یا پدر/مادرش است که بعد از فوت شخص باطل نشده است و برای وی مورد استفاده قرار گرفته است. سابق بر این، در گذشته این اتفاق رایج بود اما امروزه بسیار نادر است.
اما دستور ابطال شناسنامه به سادگی صادر نمی شود بلکه تشریفات و شرایط ویژه ای دارد. مراجع مربوطه فرد متقاضی را به پزشکی قانونی ارجاع می دهند و پس از بررسی وضعیت جسمی فرد نتیجه را به دادگاه ارسال می کند. به انضمام آن استشهاد محلی نیز توسط ثبت احوال انجام می شود. در ادامه این مقاله بیشتر به این شرایط خواهیم پرداخت.
اصلاح شناسنامه
در مواردی نیز افراد به جای ابطال شناسنامه خواستار اصلاح آن هستند. اصلاح شناسنامه نیز مختصات خود را دارند. در این گونه موارد فرد متقاضی مدعی است که سن وی توسط مأمور ثبت احوال به اشتباه درج شده است.
نکته قابل توجه در مواردی از این دست آن است که فرد تنها یک بار می تواند نسبت به اصلاح سن در شناسنامه اقدام کند. همچنین در شرایطی که اختلاف سنی بیشتر از پنج سال باشد کمیسیون پزشکی در موضوع ورود و پس از بررسی های لازم اظهار نظر می کند.
اما از مواردی که مشمول ابطال شناسنامه می شود ابطال شناسنامه افراد فوت شده است. چه بسا این مورد از مورد اول اهمیّت بیشتری دارد.
تغییر تاریخ تولد با اختلاف بیش از پنج سال
چناچه سن واقعی افراد با تاریخ تولد مندرج در شناسنامه بیشتر از 5 سال اختلاف داشته باشد می تواند در کمیسیون ثبت احوال نسبت به اصلاح آن درخواست کند. به موجب تبصره ماده واحده قانون حفظ اعتبار اسناد سجلی و جلوگیری از تزلزل آن ها، صاحب شناسنامه تنها و تنها یک بار در طول عمر خود می تواند سن خود را اصلاح کند. آن هم بسته به نظر کمیسیونی متشکل از فرمتدار یا بخشدار، مدیر عامل سازمان بهداری استان، رئیس اداره ثبت احوال و پزشک معتمد، رئیس شورای اسلامی شهر یا بخش محل صدور شناسنامه و با عضویت و ریاست قاضی دادگاه صالحه محل. این کمیسیون تنها در صورت ارائه مدارک مستدل پرونده را بررسی و مطابق آن اظهار نظر میکند.
بر اساس رأی وحدت رویه 599- 1374/04/13 ماده واحد قانون حفظ اعتبار اسناد سجلی و جلوگیری از تزلزل آن ها مصوب سال 1367 تغییر تاریخ تولد اشخاص به کمتر از پنج سال ممنوع و وظیفه رسیدگی به آن نیز به تجویز تبصره همین قانون منحصراً به کمیسیون مقرر در آن محول شده است.
کمیسیون مقرر در ماده واحده قانون حفظ اعتبار اسناد سجلی و جلوگیری از تزلزل آن ها، اگر تصمیماتی مخاف قوانین و مقررات اتخاذ کند می تواند مورد شکایت فرد متقاضی قرار بگیرد.
تغییر تاریخ تولد با اختلاف کمتر از پنج سال
مطابق رأی وحدت رویه هیأت های عمومی دیوان عالی کشور تحت شماره 599 مورخ 1374/04/13 و همینطور اصل 159 قانون اساسی مرجع صالح برای رسیدگی و اظهار نظر نسبت به درخواست تغییر تاریخ تولد در شناسنامه (کمتر از پنج سال) دادگاهی دادگستری هستند. همچنین رسیدگی به درخواست افرادی که قصد اصلاح شناسنامه با اختلاف تاریخ تولد کمتر از پنج سال دارند در صلاحیت دادگاه حقوقی محل سکونت شخص متقاضی است. این دعاوی به طرفیت اداره ثبت احوال صادر کننده شناسنامه فرد است. همچنین رأی صادره قابلیت اعتراض از سوی طرفین را در دادگاه تجدید نظر خواهد داشت.
در مورد طرح دعوی در دادگستری مبنی بر اصلاح تاریخ تولد با اختلاف کمتر از پنج سال، چه کاهشی باشد و چه افزایشی هرگونه دلیل محکمه پسند از جمله اشتباه مأمور ثبت احوال و … را میتوان در دادگاه ممطرح کرد.
ابطال شناسنامه متوفی
قانون نگاه ویژه ای به مسئله ابطال شناسنامه فرد متوفی دارد. چرا که شناسنامه مدرک شناسایی و هویت هر فرد است و به ازای هر فرد تنها یک مدرک هویتی معتبر است. به همین دلیل است که بعد از فوت وی می بایست مدارک شناسایی وی باطل شود.
اقدامات مربوطه پس از فوت فرد
اداره ثبت احوال باید از فوت فرد مطلع شود تا اقدامات لازم را برای ابطال شناسنامه فرد آغاز شود.
ابطال شناسنامه متوفی
ابطال شناسنامه به علت خروج از تابعیّت کشور
به موجب اصل 41 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هر فرد ایرانی حق تابعیت کشور ایران را دارد و دولت نمی تواند این حق را از هیچ یک از ایرانیان سلب کند. مگر به درخواست خود فرد یا اینکه وی به تابعیت کشور دیگری درآید. افراد به این ترتیب می توانند ترک تابعیت کنند، البته به موجب ماده 988 قانون مدنی ایرانیان نمی توانند تابعیت خود را ترک کنند مگر آنکه شرایط زیر احراز شود :
- حداقل 25 سال داشته باشند.
- صدور اجازه خروج از تابعیّت توسط هیأت وزرا
- تعهد کنند که طی مدت یک سال از تاریخ ترک تابعیت ایرانی خود، حقوق خود بر اموال منقول و غیر منقولی که در ایران دارند و یا امکان دارد بعداً از طریق وراثت به آن ها برسد، حتی اگر قانون اساسی ایران اجازه تملک آن اموال را به اتباع خارجی داده باشد؛ به نحوی به اتباع ایرانی منتقل کنند. همچنین زوجه و اطفال شخص چه صغیر باشند چه کبیر از تابعیت ایرانی خارج نمی شوند مگر با اجازه هیأت وزرا.
- خدمت سربازی تحت السلاح خود را ادا کرده باشند.
تبصره ها :
- الف- کسانی که مطابق این ماده مبادرت به تقاضای ترک تابعیت ایران و قبول تابعیت خارجی می نمایند علاوه بر اجرای مقرراتی که ضمن بند 3 از این ماده درباره آن مقرر است باید ظرف مدت سه ماه از تاریخ صدور سند ترک تابعیت از ایران خارج شوند.
اگر طی این مدت ترک تابعیّت نکنند، مقامات صالح این اختیار را دارند که آنها را اخراج و اموالشان را به فروش برسانند. البته بسته به موافقت وزارت امور خارجه میتوان مدت مذکور را تا یک سال افزایش داد.
- ب- هیئت وزیران می توانند ضمن تصویب ترک تابعیت زن ایرانی بی شوهر ، ترک تابعیت فرزندان او که فاقد پدر و جد پدری هستند و کمتر از 18 سال سن دارند و یا به جهات دیگر محجور هستند اجازه دهد. فرزندان زن مذکور نیز که به سن 25 سال تمام نرسیده باشند می توانند به درخواست مادر ترک تابعیّت نمایند.
مراحل ابطال شناسنامه
چنانکه گفته شد ابطال شناسنامه تحت هر عنوانی و به هر دلیلی صورت نمی گیرد و شخص باید دلیل قانع کننده و دارای شرایط ویژه ای داشته باشد. علاوه بر مواردی که گفته شد یعنی ابطال شناسنامه فرد زنده و متوفی، افراد می توانند برای کم کردن سن خود شناسنامه فعلی را باطل و شناسنامه جدیدی بگیرد.
تعلق شناسنامه ابطال شده
فرض کنید ثبت احوال شناسنامه فرد فوت شده ای را باطل کرده است، اما فرد دیگری مدعی می شود که شناسنامه ای که باطل شده است متعلق به وی بوده است نه به فرد متوفی. شخص در این شرایط اقدام به اقامه دعوی می کند. در طی این دعوی فرد ادعا می کند که سند سجلی متعلق به وی بوده است و یا سند مذکور اقدامات قانونی نظیر ازدواج و معامله انجام داده است و یا با آن شناسنامه دارای فرزند شده است. در چنین شرایطی قاضی پرونده با برسسی اسناد و مشاهدات این طور استنباط می کند که سند سجلی بی دلیل باطل شده است و متعلق به فرد متوفی نبوده است و نسبت به این نظریه رأی صادر کند.
دعوی ابطال سند سجلی به دلیل عدم حضور خواهان و گواهان
در این دست از دعاوی اگر خواهان در جلسه دادگاه حضور نیابد یا گواهانی را معرفی نکند و دلیل دیگری نیز ارائه ندهد دادگاه بدوی با تکیه بر این دلایل قرار رد دعوا صادر و این رأی با عدم اعتراض قطعی می شود. حال اگر خواهان مجدداً در دادگاه نخست این دعوی را مطرح کند، دادگاه به اعتبار امر مختوم قرار رد صادر می کند. در اینجا این سؤال مطرح است که مرجع تجدید نظر با توجه به اینکه مفاد بند 6 ماده 86 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی ناظر به حکم قطعی است نه قرار مالا اعاده پرونده ، می تواند جهت رسیدگی ماهوی به دادگاه بدوی رأی دهد یا خیر؟
در پاسخ می توان گفت به موجب ماده 299 قانون آیین داردسی دادگاه ها در امور مدنی، اگر رأی در مورد ماهیّت دعوا و قاطع آن جزئی یا کلی باشد، حکم و در غیر این صورت قرار نام می گیرد. به سبب اینکه عدم حضور خواهان در جلسه دادگاه و همینطور عدم معرفی شاهدین و نبود دلیل دیگری در راستای اثبات ادعا، از مبانی صدور رأی بوده و با ملاحظه به این نکته که دادگاه در ماهیت دعوا اظهار نظر کرده ، صدور قرار رد دعوا بر اساس تسامح یا اشتباه بوده است و مبنی بر استدلال دادگاه رأی ماهوی و مستلزم صدور حکم بطلان یا بی حقی در دعوا بوده است. با این تفاسیر اگر دعوای مطروحه از نظر وحدت موضوع و طرفین دعوا و عنوان خواسته های طابق النعل بالنعل موافق دعوای مطروحه قبلی باشد، موضوع مشمول مقررات بند 6 ماده 84 قانون موصوف است. رأی تجدید نظر خواسته قابل تأیید است و بنابراین نظر اقلیت قضّات دادگستری مورد تأیید است.
قانون حفظ اعتبار اسناد سجلی
مفاد ماده واحده قانون حفظ اعتبار اسناد سجلی و جلوگیری از تزلزل آن ها مصوب 1367/11/02 و تبصره ذیل آن بسیار صریح و روشن است. این قانون در محدوده قانونی خود در واقع اصلاح شناسنامه، الزام به رعایت تاریخ دارد اما سایر قوانین قبلی به قوت خود باقیست.
بنابراین اگر دعوی مطروحه در رابطه با ابطال شناسنامه و صدور مجدد آن باشد در دادگاه حقوقی قابل طرح است و باید مطابق آن رسیدگی شود. این دسته از دعاوی مشمول قانون فوق الذکر نمی شود. گفتنی است که اگر ضمن درخواست ابطال شناسنامه درخواستی برای صدور شناسنامه جدید با تاریخ تولد جدید ضمیمه شده باشد دادگاه مکلف است به آن رسیدگی و رأی صادر کند.
دعوی اثبات نسب و ابطال شناسنامه
با توجه به ماده 8 قانون شوراهای حل اختلاف که در سال 1387 به تصویب رسید، می توان گفت موارد صلاحیت شورای حل اختلاف احصاء شده است. دادگاه دارای صلاحیت برای رسیدگی به دعوی ابطال شناسنامه به طرفیت ثبت احوال، دادگاه عمومی حقوقی است. دعوی انبات نسبت نیز با لحاظ کردن بند 8 ماده واحده قانون اختصاص تعدادی از دادگاه های موجود به دادگاه های موضوع اصل 21 قانون اساسی در صلاحیت دادگاه خانواده مصوب سال 1376 است. به این منظور شورای حل اختلاف پرونده های موضوع استعلام را برای رسیدگی به دادگستری ارسال می کند.
این نکته قابل توجه است که دعاوی ابطال شناسنامه و اثبات نسب از دسته دعاوی غیر مالی است.
دادگاه صالح برای ابطال شناسنامه
به موجب اصول آیین دادرسی مدنی همواره خواهان باید در محل اقامت خوانده طرح دعوا نماید، اما در قانون ثبت احوال این موضوع متفاوت استو به این ترتیب که خواهان باید در محل اقامت خود اقامه دعوا و به طرفیت اداره ثبت احوال نماید. چرا که دعاوی مربوط به ثبت احوال از دسته دعاوی امور حسبی و غیر ترافعی هستند. در امور حسبی به این شکل است که خواهان فرد مشخصی را معارض حق خود معرفی نمی کند چرا که این حقوق مربوط به احوال شخصی خود اوست.
مدارک مورد نیاز برای دعوی ابطال شناسنامه
- تصویر مصدق شناسنامه
- تصویر مصدق استشهادیه محلی
- تصویر مصدق دادنامه
نمونه دادخواست ابطال شناسنامه
نمونه دادخواست ابطال شناسنامه
مشخصات طرفین: نام …… نام خانوادگی ……. نام پدر ……. شغل ……. محل اقامت- شهر- خیابان- کوچه
خواهان ………..
خوانده ….. اداره آمار و ثبت‌احوال ….. محل ….. اقامت …..خواهان
وکیل یا نماینده
تعیین خواسته ابطال شناسنامه شماره………. و تقاضای اصدار شناسنامه جدید با مشخصات واقعی خواهان
دلایل و منضمات کپی مصدق ۱. شناسنامه ۲. استشهادیه دائر بر اینکه خواهان از شناسنامه خواهر یا برادر متوفی خود استفاده میکند. ۳. جلب‌نظر پزشکی قانونی دایر بر تعیین سن واقعی
ریاست محترم دادگاه عمومی شهرستان……….
با سلام، احتراماً به استحضار می‌رساند:
شناسنامه‌ای که کپی مصدق آن تقدیم شده است و در حال حاضر خود نیز از آن استفاده می‌کنم شناسنامه واقعی اینجانب نبوده ، بلکه متعلق به برادر متوفی اینجانب بوده است که والدین اینجانب به لحاظ بی‌سوادی ، قادر به ابطال آن نشده و چند سال بعد که اینجانب متولد شده ام آن را به اینجانب اختصاص دادند؛ فلذا با توجه به اینکه سن واقعی اینجانب با سن مندرج در شناسنامه متفاوت است با جلب‌نظر خبره پزشکی قانونی صدور حکم به ابطال سند سجلی شماره………. و اصدار شناسنامه جدید با مشخصات واقعی اینجانب مورد استدعاست.
محل امضاء- مهر- انگشت
نکات
- ادارات ثبت احوال مأمور رسیدگی به ابطال شناسنامه ها هستند.
- دلایل قانع کننده از ارکان اصلی ابطال شناسنامه است.
- در موارد ابطال شناسنامه متوفیان به جز خویشاوندان، مأمورین نیروی انتظامی، متصدیان گورستان ها، صاحب خانه ای که فرد در آن فوت شده است و همچنین گروه های امدادی می توانند برای این امر اقدام کنند.
- چنان که پیش تر گفته شد دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوی ابطال شناسنامه با اصول آیین دادرسی مدنی که مقرر کرده که خواهان در محل اقامت خوانده دعوی را مطرح کند متفاوت است. به موجب قانون ثبت احوال خواهان در محل اقامت خود دعوایی را به طرفیت اداره ثبت احوال اقامه می کند، چرا که این دعوی بر خلاف دعاوی ترافعی که در آن دو نفر (خواهان و خوانده) با هم مرافعه دارند از جمله امور حسبی است. در امور حسبی خواهان فرد خاصی را به عنوان معارض حقوق خود معرفی نمی کند زیرا که حق وی به کسی مربوط نیست و از احوال شخصیه وی است.
کلام آخر
چنان که در این مقاله شرح داده شد، ابطال شناسنامه و احراز شرایط آن کار ساده ای نیست. برای این منظور توصیه می شود یک وکیل متقاضی را در این مسیر همراهی کند. وکلای وکیل24 چون همیشه آماده خدمت رسانی به هم میهنان هستند، برای بهره مندی از تجارب وکلای وکیل24 کافیست با ما تماس بگیرید.
