اثبات نسب چیست؟
اثبات نسب به معنی وجود خویشاوندی است. البته از منظر حقوقی نسب به معنی ارتباط میان دو نفر است به طوری که یکی از نسل دیگری باشد یا هر دوی آنان از یک نسل باشند، مثلاً رابطه فرزند و پدر یا رابطه دو برادر با هم.
فرزندان زمانی می توانند از حقوق قانونی بهره ببرند که نسب آن ها مشروع تلقی شود. حقوقی مانند ارث و نفقه از این دسته هستند. فرزندانی که ناشی از رابطه زوجیت شرعی و به ثبت رسیده باشد، ارائه شناسنامه برای اثبات نسب آنان کفایت می کند. اما گاهاً اثبات نسب فرزندان با چالش هایی روبرو می شود. مثلاً زوجینی که رابطه آنها عقد دائمی نبوده و یا اساساً رابطه آنها شرعی نبوده و اصطلاحاً وطی به شبهه بوده است. در چنین مواقعی اثبات نسب فرزندان متولد شده از این زوجین با دشواری روبرو می شود و در واقع باید فرزند برای بهره مندی از حقوق قانونی خود در دادگاه دعوای اثبات نسب اقامه کند. همین امر سبب شده که آشنایی با شرایط و مدارک لازم برای اثبات نسب از اهمیت ویژه ای برخوردار شود.
امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی های باروری که زوجین ممکن است با انواع روش های مصنوعی فرزند آوری کنن مسئله نسب شکل تازه ای به خود می گیرد. در موارد تلقیح مصنوعی نسب ناشی از این تلقیح مصنوعی است. البته در مواردی نسب ناشی از یک رابطه شبهه ناک است، در این شرایط باید نسب مشروع میان زن و مرد از ازدواج قانونی ناشی شود و برای نسب فرزندان نیز ابتدا باید ازدواج پدر و مادر به اثبات برسد. در مورد آزمون DNA و دیگر آزمایشات نفی نسب یا اثبات آن می توانید مقاله نفی نسب را مطالعه نمائیید.
دعوای اثبات نسب چیست؟
همانطور که پیشتر گفته شد نسب به معنای خویشاوندی است. نسب خود انواع مختلفی دارد که به این شرح است : نسب مشروع، نسب ناشی از وطی به شبهه یعنی نزدیکی بدون اطلاع از عدم وجود رابطه زوجیت، نسب نامشروع یعنی نسب ناشی از عمل زنا یا رابطه نامشروع.
اساساً قانون مقرر کرده است که تنها فرزندانی که نسب شان مشروع باشد استحقاق بهره مندی از حقوق مقرر در قانون برای فرزندان مشروع را دارند.
گرفتن شناسنامه برای نوزادان تکلیفی قانونی است که بر عهده پدر و مادر گذاشته شده است. این تکلیف در مورد فرزندان متولد شده از رابطه نامشروع نیز صدق می کند و پدر این فرزند مکلف است تا برای طفل شناسنامه تهیه و ولادت او را به ثبت احوال اعلام کند. شناسنامه سبب می شود تا فرزند فارغ از اینکه ناشی از رابطه نامشروع باشد یا رابطه شرعی می تواند از حقوقی نظیر نفقه، تحصیل، درمان و … بهره مند گردد.
- گاهی پدر رابطه پدر و فرزندی را نسبت به فرزند مذکور نمی پذیرد. در این مواقع مفهومی با نام نفی نسب مطرح می شود به این معنی که پدر فرزند متولد شده از زن خواه همسر او باشد را ملحق به خود نمی داند. یا حتی ممکن است که پدر و مادر فرزند نکاح خود را ثبت نکرده باشند یا اصلا رابطه زوجیت بین آنان نبوده باشد، و در نهایت شناسنامه ای برای فرزند صادر نشده باشد یا پدر مفقود شده باشد یا فوت شده باشد.
- در این گونه شرایط برای اینکه حقوق قانونی برای فرزند در نظر گرفته شود، این فرزند باید برای اثبات نسب مشروع خود اقدام قانونی کند. این اقدام در واقع پاسخی است برای این سوال است که دعوای اثبات نسب چیست. دعوای اثبات نسب ناشی از آن است که نسب فرزند به دلایلی محل اختلاف باشد و یا فرزند ناشی از رابطه نامشروع بوده و شناسنامه ای برای وی صادر نشده است. حال برای اینکه اثبات نسب این فرزند روند قانونی داشته باشد دعوایی تحت عنوان دعوی اثبات نسب اقامه می شود.
- بعد از بررسی دعوی اثبات در دادگاه، پس از اثبات رابطه قرابت نسبی میان فرزند با پدر و مادر خود به لحاظ قانونی ، حقوق قانونی برای فرزند مستقر می شود.
- نحوه رسیدگی به دعوی اثبات نسب
- رسیدگی در مورد دعوای نفی نسب و اثبات نسب به این ترتیب است که دادخواست اثبات نسب اگر فرزند زیر سن قانونی باشد به طرفیت دادستان به نمایندگی از مادر کودک طرح می شود. دادگاه با بررسی مدارک در پزشکی قانونی ضمن آزمایش ژنتیک مشخص می شود کودکی که متولد شده در دوران زوجیت متعلق به شوهر است یا خیر.
- ظرف مهلت قانونی می توان نسبت به نتیجه آزمایش اعتراض کرد. البته نظریه پزشکی قانونی یا کارشناس برای دادگاه الزام آور نیست و دادگاه قادر است که با اقناع وجدانی خود رأی صادر کند حتی اگر رأی صادره در تقابل با نظریه پزشکی قانونی باشد.
- اثبات نسب به سبب دادخواست و به طرفیت پدر و مادر به عنوان خواندگان مطرح شود در غیر این صورت قرار رد دعوی صادر می شود. اثبات نسب آثاری دارد که از جمله آن می توان به رابطه توارث اشاره کرد. توارث علاوه بر ایجاد حقوقی برای خواهان و خواندگان برای طرفین آنها را مکلف می کند. زیرا طرفین با اثبات نسب به سبب قانون مدنی یکی از طرفین به پرداخت نفقه محکوم می شود. دعوای نسب هم قابل تجدید نظر خواهی و هم فرجام خواهی است. شهادت شهود می تواند یکی از ادله دعوای نسب باشد، در این صورت وجود دو شاهد مرد الزامی است. از آنجا که دعوای نسب از جمله دعاوی غیر مالی است شهادت دو مرد برای رسیدگی به آن لازم است و زنان برای شهادت پذیرفته نمی شوند.
فرض هایی در رابطه با اثبات نسب
فرض نخست : اثبات نسب در زمان زوجیت ) مطابق اماره قانونی طفلی که در زمان زوجیت متولد می شود متعلق به شوهر است، مگر اینکه از زمان ازدواج تا تولد طفل زمانی کمتر از شش ماه یا بیشتر از ده ماه نگذشته باشد. در چنین شرایطی نسب پدر و مادری هر دو صحیح است.
فرض دوم : اثبات نسب بعد از انحلال نکاح ) قانون بر این عقیده است که طفلی که بعد از جدایی پدر و مادر به دنیا می آید به شوهر متعلق است مگر آنکه زن بعد از انحلال نکاح ازدواج کرده باشد. تعلق فرزند به شوهر در شرایطی محقق است که از زمان جدایی تا تولد طفل بیش از ده ماه نگذشته است.
حال اگر زن بعد از جدایی ازدواج مجدد کرده باشد و بعد از ازدواج مجدد او طفلی به دنیا آورده باشد اگر از زمان جدایی اول ده ماه نگذشته باشد و ازدواج دوم به شش ماه رسیده باشد می توان نتیجه گرفت که مطابق موازین قانونی کودک به شوهر دوم متعلق است مگر آن که خلاف ان به دلایلی ثابت شود.
البته لازم به ذکر است که اگر الحاق کودک به هر دو مرد ممکن باشد پزشکی قانونی می تواند به مسئله ورود کند.
اثبات نسب در قانون مدنی طی ماده 1160 قانون مدنی چنین مقرر شده است : در صورتی که عقد نکاح پس از نزدیکی منحل شود و زن مجددا شوهر کند و طفلی که از او متولد گردد طفل به شوهری ملحق می شود که مطابق مواد قبل الحاق او به آن شوهر ممکن است در صورتی که مطابق مواد قبل الحاق طفل به هر دو شوهر ممکن باشد طفل ملحق به شوهر دوم است مگر آن که امارات قطعیه بر خلاف آن دلالت کند.
حکم اثبات نسب قانونی یا مشروع
زمانی می توان نسبی را قانونی، صحیح و مشروع دانست که در هنگام نزدیکی و بسته شدن نطفه فرزند زن و مرد در یک رابطه نکاح صحیح و مشروع باشند چه عقد موقت چه دائمی. قابل توجه است که نطفه مرد به هر روشی خارج از نزدیکی که وارد رحم زن شود به هر جحال فرزند ملحق به صاحب نطفه و مادر اوست. چنانچه نطفه فرزند قبل از ازدواج و زمانی که پدر و مادر در نکاح شرعی نیستند بسته شود، فرزند متولد شده حاصل یک رابطه شرعی و قانونی نبوده حتی اگر بعد از بسته شدن نطفه با هم ازدواج کرده باشند و کودک در زمان زوجیت آنان متولد شده باشد.
حکم نسب ناشی از شبهه
زمانی که مرد و زنی با هم نزدیکی می کنند معمولاً این ذهنیت وجود دارد که بین آن ها رابطه زوجیت برقرار است اما اگر این ذهنیت غلط باشد چه؟ در این شرایط به چنین عملی نزدیکی عنوان نزدیکی به شبهه یا وطی به شبهه اطلاق می شود. نسب ناشی از چنین ارتباطی نسب ناشی از یک شبهه است و فرزند حاصل از آن ولد شبهه نام می گیرد.
حکم نسب ناشی از زنا (اثبات نسب فرزند نامشروع)
اگر زن و مرد در هنگام زنا نطفه ای منعقد کنند نسب ناشی از آن و فرزند متولد شده از آن را ولد زنا می نامند. البته در قانون جمهوری اسلامی این نسب به رسمیت شناخته نمی شود و طفل حاصل از زنا متعلق به زناکار است.
حکم نسب ناشی از تلقیح مصنوعی
لقاح مصنوعی زمانی توصیه می شود که زن و شوهر به دلیل ناباروری مرد یا زن یا هر دو نفر، نتوانند به طور طبیعی فرزند آوری کنند. لقاح مصنوعی اعم از تماس غیر جنسی و یا با دخالت پزشک است که منتج به انعقاد نطفه می شود. هر گاه نطفه مرد به هر طریقی جز نزدیکی وارد رحم زن شود و پس از ترکیب اسپرم مرد و تخمک زن فرزندی حاصل شود، طفل متعلق به صاحب و مادر کودک است.
اثبات نسب مادری
با وصول دادخواست اثبات نسب از طرف مادر دادگاه موارد زیر را مورد بررسی قرار می دهد.
سند شناسنامه : شناسنامه معمول ترین مهم ترین دلیلی است که دادگاه برای اثبات نسب به آن مراجعه می کند. اما دلیلی که به سند شناسنامه رسمیت می دهد گواهی مأمور رسمی ثبت احوال است و چنانچه ادعایی مبنی بر عدم اعلام ولادت کودک به نحوی که متولد شده است یا توسط مأمور تحریف شده است، برای اثبات آن مدعی می بایست ادعای جعل را مطرح و آن را اثبات کند.
شهادت و امارات : ماده 424 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر کرده است که مطابق قواعد عمومی شهادت برای اثبات تمام ارکان نسب کفایت می کند و دادگاه در مورد تشخیص صحت چنین شهادتی اختیار عمل دارد و دادرس ملزم به تأیید مفاد گواهی نیست. در این خصوص می توان به دو اماره اشاره کرد ، نظر کارشناس در رابطه با تجزیه خون مدعی نسبت با خانواده ای که خود را منسوب به آن می داند و ارائه او به منزله فرزند خانواده هرچند که به آن تصریح نشود.
اقرار : اقرار نیز می تواند نسب را اثبات کند. اقرار تنها موردی است که قانون مدنی در رابطه با آن حکم خاص تبیین کرده است که در ماده 1273 قانون مدنی تشریح شده است : اقرار به نسب در صورتی صحیح است که اولاً تحقق نسب بر حسب عادت و قانون ممکن باشد، ثانیاً کسی که به نسب او اقرار شده تصدیق کند مگر در مورد صغیری که اقرار به فرزندی او شده به شرط آن که منازعی در بین نباشد.
اثبات نسب پدری
نسب پدری را بر خلاف نسب مادری به سختی می توان اثبات کرد. زیرا که مدعی نسب پدری می بایست به اثبات برساند که از نزدیکی مادر و شوهر او حاصل شده است. نکته قابل توجه ان است که در این امر هیچ سند و شاهدی رسمبت ندارد.
پس ناچاراً در این مورد قانون گذار موظف به دخالت است. قانون گذار به کمک اماره نشانه برای این امر چاره اندیشیده است. این اماره در قوانین شرعی و اسلامی اماره فراش است. مطابق این قاعده کودکی که در زمان زوجیت متولد شده است متعلق به شوهر است و جز از طریق لعان (اتهام زن به زنا یا نفی ولد) نمی توان غیر آن را ثابت کرد. مطلبق قانون مدنی قاعده فراش از دسته امارات قانون نشانه های قانونی است. به جز قاعده فراش جهت اثبات نسب پدری اقرار نیز از جمله دلایلی است که عمدتاً در دعاوی اثبات نسب به آن مراجعه می شود. ماده 1161 قانون مدنی مقرر می کند که اعلام ولادت طفل از طرف پدر اقرار به نسب است و از چنین پدری دعوی نفی ولد پذیرفته نمی شود.
شرایط اثبات نسب
قبل تر تعریف دعوای اثبات نسب و موارد اقامه آن شرح داده شد. اما اقامه دعوی شرایطی دارد.
از آنجا که دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اثبات نسب دادگاه خانواده است، خواهان می بایست ابتدا دادخواست اثبات نسب خود را از طریق دفاتر خدمات الکترونیکی قضائی به ثبت برساند، پس از ثبت دادخواست آن را به دادگاه خانواده ارائه کند. پس از وصول دادخواست در دادگاه قاضی دادگاه خانواده برای تشخیص اثبات نسب صلاحیت داشته و در صورت احراز آن برای قاضی حکم مقتضی را صادر کند.
حال به شرایط لازم برای اقامه دعوای اثبات نسب خواهیم پرداخت. اثبات مشروعیت نسب منوط به اثبات سه موضوع در دادگاه است. در ادامه این سه موضوع را بررسی می کنیم :
- اثبات رابطه زوجیت میان پدر و مادر
- اثبات نسب مادری
- اثبات نسب پدری
1.در مورد اثبات رابطه زوجیت خواهان باید با ارائه اسناد و مدارک لازم وجود رابطه زوجیت شرعی میان پدر و مادر خود را به اثبات برساند. در این بین تفاوتی نمی کند که رابطه زوجیت میان پدر و مادر از نوع عقد نکاح دائم باشد یا موقت.
همچنین اگر فرزند متولد شده از وطی به شبهه به فردی که در مورد رابطه زوجیت دچار اشتباه شده است، با اثبات وطی به شبهه می تواند دعوای اثبات نسب را به مسیر دیگری ببرد.
2.در خصوص اثبات رابطه زوجیت می توان با استناد به هریک از ادله دعوی به نتبجه رسید. مادر نیز با ارائه دادخواست اثبات رابطه زوجیت آن را ثابت کند. اثبات نسب و اثبت زوجیت زمانی تجمیع می شود که پدر و مادر با وجودی که در حین تولد فرزند با یکدیگر رابطه زوجیت شرعی داشته اند اما پس از آن به دلایلی عقد موقت یا دائم خود را به ثبت رسمی نرسانده اند و پس از ان نیز به عللی چون فوت مرد یا مفقود شدن وی امکان ثبت ازدواج دیگر وجود نداشته است و در نتیجه شناسنامه ای برای فرزند صادر نشده است.
3.اثبات نسب مادری از دیگر شرایط اثبات نسب مشروع است. فرزند می بایست با ارائه مداک و ادله ثابت کند که از زنی که ب عنوان مادر شناخته می شود متولد شده است و نه زن دیگری. اثبات نسب مادری آسان تر از اثبات نسب پدری است زیرا که به راحتی نمیتوان بارداری و زایمان مادر را انکار کرد چرا که حتما شاهدینی بر این امر وجود دارد.
4.اگر فرزند نتواند رابطه زوجیت میان والدین را ثابت کند و نیز به اثبات برساند که نطفه وی توسط پدر منعقد شده است نسب او نامشروع شناخته می شود. نسب ناشی از زنا یا نسب نامشروع آثار قانونی معمول را برای فرزند مستقر نمی کند. برای اثبات نسب پدر آزمایش هایی مانند DNA و یا بررسی اماره فراش می تواند مورد استناد قرار گیرد. اماره فراش در واقع اثبات متولد شدن در زمان زوجیت پدر و مادر است. مطابق قانون مدنی اماره فراش یعنی اگر طفلی در زمان زوجیت پدر و مادر متولد شده باشد نطفه وی ملحق به آن مرد است. به این شرط که از زمان نزدیکی تا تولد کمتر از شش ماه یا بیشتر از ده ماه نگذشته باشد.
روش قانونی اثبات نسب
از نظر قانون گذار اماره یکی از راه های اثبات نسب است. اماره قانونی بدین شرح است : عبارت است از اوضاع و احوالی که به حکم قانون دلیل قانونی دلیل بر امری تعبیر می شود البته این تعریف به زمانی که کودک به دنیا می آید بستگی دارد یعنی اگر در زمان زوجیت کودک متولد شود یا پس از انحلال زوجیت.
به موجب اماره قانونی نسب پدری طفلی که در زمان زوجیت متولد شده است به شوهر متعلق است، به شرطی که از تاریخ ازدواج تا زمان تولد کمتر از شش ماه و بیش از ده ماه نگذشته باشد. در چنین شرایطی نسب پدری و مادری قانونی و صحیح است. پس از انحلال نکاح اماره قانونی به این صورت است که زمانی که مادر ازدواج مجدد نکرده باشد اگر از تاریخ جدایی بیش از 10 ماه نگذشته باشد طفل متعلق به شوهر است.
اماره قانونی نسب پدری بعد از انحلال نکاح اگر مادر ازدواج مجدد کرده باشد به این صورت است که اگر پس از ازدواج مجدد فرزندی از زن متولد شود اگر از تاریخ جدایی اول کمتر از ده ماه گذشته باشد و نکاح دوم به شش ماه نرسیده باشد مطابق اماره قانونی طفل متعلق به شوهر دوم است مگر آن که اماره قانون قاطع دیگری مبنی بر ضد آن در دست باشد و اثبات شود. در چنین شرایطی امارات قانونی اگر به گونه ای باشند که الحاق طفل را به هر دو مرد محتمل کند با استفاده از آزمون های پزشکی می توان نسب پدری را با یکی از مردان اثبات کرد.
مدارک لازم برای اثبات نسب
1.از آنجا اثبات رابطه زوجیت پدر و مادر اولین شرط اثبات نسب است، هر سند و مدرکی که این رابطه را تایید و ثابت کند قابل ارائه است. از جمله این مدارک می توان به سند ازدواج دائم یا موقت حتی اگر به ثبت رسمی نرسیده باشد، شهادت شاهدین، اقرار طرفین، امارات قضائی و سوگند اشاره کرد.
- اثبات نسب مادری یکی دیگر از شروط اثبات نسب بود. هر مدرکی که مثبت این موضوع باشد که زن فرزند خواهان اثبات نسب را به دنیا آورده است قابل ارائه است. گواهی ولادت نوزاد که توسط پزشک یا ماما صادر شده باشد می تواند مثبت نسب مادری باشد. همینطور شهادت شهود، اقرار مادر، امارات قضائی، نظریه پزشکی قانونی از جمله این مدارک است.
3.اثبات نسب پدر شرط سوم دعاوی است. در صورتی که هیچ سند و مدرکی برای اثبات نسب پدری در دست نباشد، میتوان از اماره فراش یا آزمون DNA یاری جست.
مدارک و منضمات لازم برای صدور حکم اثبات نسب :
- تصویر مصدق سند ازدواج ( به صورت اختیاری)
- تصویر مصدق سند عادی (به صورت اختیاری)
- تصویر مصدق شناسنامه ( به صورت اختیاری)
- به همراه داشتن كارت ملي جهت احراز هويت
اگر مدارک اختیاری موجود نبود می توان از مواردی نظیر شهادت شهود، جلب نظر کارشناس، استعلام، تحقیقات محلی، شماره پرونده استنادی،نظر پزشکب قانونی و سایر دلایل استفاده کرد.
صلاحیت رسیدگی به دعوای اثبات نسب در صلاحیت کدام دادگاه است؟
دادگاه خانواده در رسیدگی به دعاوی اثبات نسب صلاحیت دارد. پس از رأی دادگاه بدوی می توان در دادگاه تجدید نظر استان مورد اعتراض قرار دارد.
برای اثبات نسب مادری به دلیل اینکه دوران بارداری و زایمان را نمی توان انکار کرد و همچنین از زمان تولد تا 15 روز باید ولادت وی را به اطلاع ثبت احوال رساند و شناسنامه دریافت کرد. به همین جهت اثبات نسب مادر بسیار راحت تر از اثبات نسب پدر است. زیرا که مردان می توانند ازدواج موقت داشته باشند به همین دلیل برای اثبات نسبت پدری باید آزمایشات مختلفی انجام گیرد تا رابطه پدر و فرزندی مشخص شود. البته این آزمایشات هم پر هزینه و هم به راحتی در دسترس نیست.
کلام آخر
وکیل24 و وکلای آن مصمم هستند تا متقاضیان را برای رسیدن به حکم اثبات نسب یاری رسانند. همانطور که مطالعه نمودید اثبات نسب فرایند قانونی پیچیده و جزئیات تخصصی فراوانی دارد که توصیه می شود در این رابطه یک وکیل مجرب مداخله کند، مخصوصاً در مواردی که پدر اقدام به نفی نسب می کند. برای بهره جویی از مهارت و تجربه وکلای وکیل24 همواره می توانید از طریق راه های ارتباطی با ما تماس حاصل نمایید.
