خیانت در امانت چیست؟
خیانت در امانت به این معنی است که فردی در نگهداری مال یا هر شیء با ارزشی را که نزدش به امانت گذاشته شده اند اهمال کرده یا بدون رضایت و اجازه صاحب آن از آن استفاده کرده یا آن را معیوب کرده و یا به طور کلی از بین ببرد. مطابق قانون مجازات اسلامی خیانت در امانت از دسته جرائم مالی و علیه اموال و مالکیت است. عموماً امانت با عقد عاریه قراردادی است که به استناد آن یکی از طرفین آن به طرف مقابل اجازه می دهد که از عین مال وی به طور کاملاً رایگان نگهداری کرده و از آن سود ببرد به عامل امانت داده می شود. عاریه دهنده با نام معیر و عاریه گیرنده را مستعیر می نامند.
مرجع قانونی مجازات اسلامی در مورد خیانت در امانت
هر زمان که اموال منقول یا غیر منقول یا اسنادی مانند سفته، چک و امثال آن به عنوان اجاره یا امان یا رهن یا به جهت وکالت یا هر امر دیگری با دستمزد یا بدون آن در اختیار کسی قرار بگیرد، به نحوی که شرط شود اشیای مذکور مسترد گردد یا به مصرف مشخصی برسد و فردی که اشیاء را در اختیار داشته آن ها را به ضرر مالک یا متصرف آن مال استعمال یا تصاحب شود و یا مفقود و تلف شود به حبس از 6 ماه تا سه سال محکوم می گردد.
عوامل جرم خیانت در امانت
عواملی که سبب تحقق جرم خیانت در امانت می شود عبارتند از :
- استعمال ) فردی که مال نزدش به امانت گذاشته شده است آن را برای خود مورد استفاده قرار دهد.
- تصاحب ) فرد مالی که امانت است را تصاحب نماید.
- اتلاف ) شخص به جای نگهداری از مال امانت آن را به طریقی از میان بردارد.
- مفقود کردن ) مال را پنهان کند و مالک نتواند به مال خود دسترسی داشته باشد.
ارکان جرم خیانت در امانت
مانند سایر جرائم، جرم خیانت در امانت نیز 3 رکن دارد که توجه به آن ها می تواند در تحقق و تشخیص وقوع این جرم کارساز باشد.
رکن مادی
اعمالی مانند تصاحب، استعمال، مفقود سازی، اتلاف کردن مال امانت در نتیجه انجام یا ترک یک عمل واقع شود. به عبارت دیگر در رکن مادی باید رابطه علت و معلول بین عمل فرد امین و ضرری که به مالک مال وارد شده است اثبات شود. به این معنی که انجام یا ترک فعلی از جانب امین سبب ورود ضرر به صاحب مال شود.
رکن معنوی
در رکن معنوی باید وجود سوء نیت و قصد قبلی به صورت عام یا خاص ثابت شود به این صورت که :
سوء نیت عام ) تصاحب ، مفقود کردن، استعمال و یا اتلاف مال باید به صورت آگاهانه باشد.
سوء نیت خاص ) انجام یا ترک عمل با هدف زیان رساندن به دیگری باشد.
رکن قانونی
عملی که انجام شده باید مشمول موارد موجود در ماده 674 قانون مجازات اسلامی شود تا موجب تحقق جرم خیانت در امانت شود. از جمله مصادیق این ماده قانونی می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- مالی که به امانت گذاشته شده است باید ارزش مالی داشته باشد و یا ابزار کسب مال باشد. با این تعریف اگر مال قابلیت خرید و فروش را نداشته باشد به این معنی که ارزش مالی نداشته باشد جرم خیانت در امانت محقق نمی شود.
- مال باید توسط خود صاحب یا نماینده قانونی او به فرد امین امانت داده شده باشد.
- مال باید از راه های قانونی و به شرط مسترد شدن یا صرف در زیمنه مشخصی به امین سپرده شود.
جرم خیانت در امانت و حالت های مختلف آن
جرم خیانت در امانت حالات مختلفی دارد که هر یک از آن ها مصداقی از این جرم هستند. بنابراین شناخت هریک به طور متمایز ضروری است.
- سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص
- سوء استفاده از مهر و امضای دیگران
- خیانت در اموال و اسناد دولتی توسط مستخدمین دولت
- خیانت در امانت در قانون تجارت
- خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت یا ورثه
- خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک
حال هریک از موارد فوق را به طور جداگانه شرح خواهیم داد چرا که شناخت هر یک از این موارد ضروری است.
- سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص :
زمانی که فردی به ضرر فرد دیگری که از ضعف نفس یا هوی و هوس رنج می برد، سندی اعم از تجاری یا غیر تجاری مانند سفته، چک یا مانند آن تنظیم کند به طوری که موجب التزام وی شود، عمل مجرمانه خیانت در امانت را انجام داده است و حال به اضافه جبران خسارت مالی باید متحمل مجازات حبس از شش تا دو سال و به پرداخت یک تا ده میلیون ریال شود. نکته قابل توجه در این جا این است که اگر فردی که مرتکب این جرم شده است نسبت به فردی زیان دیده از عمل او حق ولایت، قیومیت و سرپرستی داشته باشد علاوه بر مجازات به جبران خسارت مالی به حبس از سه تا هفت سال نیز محکوم می شود.
- سوء استفاده از مهر و امضاء دیگران :
اگر شخصی که مهر ، برگه چک یا هر برگه سفید امضاء دیگر متعلق به شخص دیگرا را در اختیار داشته و از آن سوء استفاده کند مرتکب جرم خیانت در امانت شده است. حتی اگر بدون اطلاع مالک اسناد آن ها به دست آورده باشد باز هم برای جرم خیانت در امانت مجرم شناخته می شود و برابر قانون مجازات خواهد شد و به مدت 1 تا 3 سال به حبس محکوم خواهد شد.
- خیانت در اموال و اسناد دولتی توسط مستخدمین دولت :
هر زمان که وجه نقد، سهام، اسناد و اوارق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هریک از سازمان های دولتی به دست یکی از کارکنان آن مورد سوء استفاده واقع شود این عمل تصرف غیر قانونی تلقی می شود. مرتکب باید به جز پرداخت اجرت المثل آن متحمل تا 74 ضربه شلاق نیز گردد. همینطور اگر مجرم حین ارتکاب جرم به منفعتی رسیده باشد باید جزای نقدی معادل آن منفعت را نیز پرداخت کند.
منظور از مستخدمین دولت کارکنان ادارات و سازمان ها، شهرداری ها، شوراها، موسسات وابسته به دولت، نهادهای انقلابی، دیوان محاسبات، بنیادها، مقامات قضائی، نیروهای مسلح و … است. چنانچه فردی در صورتیکه به دلیل بی احتیاطی یا قصور باعث تضییع اموال یا وجوه دولتی گردد و یا آن را در راه شخصی صرف کند که در قانون برای ان اعتباری در نظر گرفته نشده است مرتکب جرم خیانت در امانت شده است.
- خیانت در امانت در قانون تجارت
زمانی که شخصی سند تجاری مانند سفته و چک و … را به فرد دیگری امانت دهد ولی امین از طریق این اسناد و برگه ها خیانت نماید، مطابق قانون تجارت خیانت در امانت تلقی می شود. به طور مثال فرضی را در نظر بگیرید که فردی خانه ای را اجاره کرده به عنوان ضمانت اجاره یک چک به امانت داده است. بعد از پایان مدت اجاره و تخلیه خانه مالک باید چک را به مستاجر عودت دهد، در غیر این صورت و استفاده چک در راه دیگری موجر مرتکب جرم خیانت در امانت شده است.
همینطور در مواردی که دلال در مقابل طرف حساب خود وظیفه خود را به درستی یا بر خلاف انجام دهد و از طرف دیگر معامله وجه دریافت و در جهت منافع او عمل کند، مصداقی از جرم خیانت در امانت حادث شده است.
همینطور در قانون تجارت برای مدیران شرطی در نظر گرفته شده است که در دوره محرومیت نمی توانند به عنوان مدیر شرکت های سهامی مشغول شوند. بنابراین امین شرکت است و شرط مدیریت آن امانت است.
- خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت یا ورثه
دارایی های مجهول الوارث که توسط فرد دیگری تصرف می شوند و پس از اتمام مدت مقرر در ماده 6 یعنی برای اموال منقول و وجه نقد صرف مدت 10 سال از تاریخ فوت صاحب و مالک و برای اموال غیر منقول طی مدت 20 سال از تاریخ فوت مالک، مال مورد نظر، منافع حاصل از آن و یا دین به دولت تسلیم نشود، سبب می شود فرد مجرم به جرم خیانت در امانت شناخته می شود.
- خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک
در مباحثی مانند وقف هرگاه که فردی که متولی امور وقف است در انجام وظایف خود قصور کرده یا تبانی نماید جرم خیانت در امانت اتفاق افتاده است.
نکات قابل توجه در رابطه با خیانت در امانت
- خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی دارای دو بعد است و اگرچه شاکی پرونده عفو کند مجرم جنبه عمومی جرم را می گذارد.
- جرم خیانت در امانت می تواند از سوی اشخاص حقیقی یا حقوقی انجام شود. چنانچه مجرم یک شخص حقیقی باشد اگر جرم وی اثبات شود مجازات مقتضی در انتظار اوست. اما اگر مرتکب جرم خیانت در امانت حقوقی باشد پس از اثبات وقوع جرم شخص حقوقی مربوطه به مجازات می رسد.
- خیانت در امانت مانند دیگر جرائم با ادله مرسوم مثل شهادت، سند، علم قاضی و اقرار می تواند به اثبات برسد.
- رسیدگی به جرم خیانت در امانت چون دیگر جرائم عمومی در مراحل تحقیق و تعقیب در صلاحیت دادسرای عمومی است و در مرحله رسیدگی و صدور حکم به دادگاه کیفری ارجاع داده می شود.
- بنابر مواد 673 و 674 قانون مجازات اسلامی، حبس از 6 ماه تا 3 سال برای مجازات جرم خیانت در امانت در نظر گرفته شده است.
- چنانچه فردی مالی امانی را سهواً از میان ببرد، عمل او جرم نبوده اما باید خسارت وارده را به مالک بپردازد.
- اگر کارمند دولت از اموال دولتی استفاده شخصی کند جرم است و به اموال امانی دولتی خیانت کرده است.
- اختلاس نیز نوعی از خیانت در امانت مختص کارکنان دولت است و در مورد غیر کارمندان اختلاس موضوعیت ندارد.
شکایت خیانت در امانت چه مراحلی دارد ؟
- شاکی در اول قدم شکوائیه ای در دفاتر خدمات قضائی تنظیم می کند.
- در شکوائیه باید مشخصات کامل شاکی مانند نام و نام خانوادگی، شماره ملی و محل اقامت و … درج شود. پس از آن موضوع شکایت و زمان و مکان وقوع جرم ثبت شود و همچنین میزان خسارت وارده و مبلغ مورد مطالبه از طرف شاکی نوسته شود. بعد از آن دلایل وقوع جرم و مشخصات شاهدان و مطلعین و مشخصات کامل مظنون نیز درج می شود.
- دادسرا پس از بررسی پرونده و در صورت نیاز به تحقیقات بیشتر آن را به کلانتری ارسال می کند و بعد از تحقیق مجدد پرونده به دادسرا باز میگردد. در صورتی که جرم اثبات شود دادسرا با تنظیم کیفرخواست آن را به انضمام مدارک و شواهد برای بررسی و صدور رای به دادگاه ارجاع می کند.
- با اثبات وقوع جرم خیانت در امانت در دادگاه مطابق قانون برای مجرم یا مجرمین حکم مقتضی صادر می شود.
کلام آخر
در این مقاله سعی بر آن بود تا مفهوم جرم خیانت در امانت، حالات و شرایط وقوع آن با ذکر مصادیق شرح داده شود، امید است این طلب پاسخ گوی متقاضیان باشد. در صورتی که نیازمند کسب اطلاعات بیشتر یا مشورت با یک وکیل مجرب هستید می تواند با وکلای گروه وکیل24 تماس حاصل نمائید.
