توهین و افترا

توهین و افترا از آن دسته جرائمی است که قابلیت پیگرد قانونی دارد

توهین و افترا ممکن است در جامعه از لحاظ عرفی معنا و مصادیقی داشته باشد، اما این جرم در قانون توسط قانونگذار تعریف و برای آن مجازات مقرر شده است.

افترا چیست؟

چنانچه شخصی صفتی را به دیگری نسبت دهد که ضمن توهین آمیز بودن غیر واقعی باشد، افترا واقع شده است. لازم به ذکر است که اگر افترا به صورت شفاهی باشد، شاکی باید آن را ثابت کند و مدارکی مبنی بر صدماتی که در اثر این افترا به وی وارد شده است ارائه دهد. اما اگر افترا مکتوب باشد اثبات آن به مراتب ساده است.

انواع افترا و توهین

افترای قولی

اگر جرمی که به دیگران نسبت داده می شود از طریق رسانه ها یا اوراق چاپی یا نطق در اجتماع و یا به صورت لفظی باشد، یا افترا در نوشتار مانند نامه ها، مقالات، تصویرهای گرافیکی، مقالات، صداهای ضبط شده، پخش در رسانه های رادیو و تلویزیون و موانرد مانند آن صورت بگیرد افترای رسانه ای نام می گیرد.

افترای فعلی

در شرایطی که فردی به قصد وارد کردن اتهام ابزار و وسایل مجرمانه را در منزل و یا محل کار شخص قرار دهد، به طوری که وجود آن ابزار و نسبت داشتن فرد با آنها موجب تعقیب جزایی فرد شود.

در خصوص افترای شفاهی شاکی باید در مورد صدماتی که به آبرو و اعتبار او وارد شده مدرک داشته باشد چرا که این صدمات باید پایدار باشد. حال وقتی شخصی در رسانه مورد افترا قرار می گیرد آسیب های مشخصی که به آبروی وی وارد می شود مشخص است و دادگاه می تواند نسبت به خسارات آن رأی صادر کند و نیازی به اثبات آنها نیست.

جرائمی که مطبوعات به آن دست می زنند باید در هیئت منصفه مورد رسیدگی و پیگیری قرار گیرد. در میان اعضای هیئت منصفه مطبوعات باید نماینده هایی از افکار عمومی نیز حضور داشته باشند.

افترای ساده

عملی که در قانون جرم شناخته شده اگر در معرض عموم و یا در حضور شخص دیگری صراحتاً به فردی نسبت داده شود و فرد در واقعیت مرتکب چنین جرمی نشده باشد، جرم افترا به وقوع پیوسته است. در این شرایط افترا زننده به یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم می گردد.

تحقق جرم افترا

برای اینکه رخدادی مشمول جرم افترا شود می بایست صفتی که به فرد نسبت داده می شود اساساً جرم باشد، برای مثال کسی سارق خوانده شود اما در واقع ثابت شود که بیگناه است. همچنین می بایست انتساب عمل مجرمانه به شخص صریحاً عنوان شده باشد. حال اگر این صفت ذاتاً جرم نباشد به طور کلی این جرم ساقط است.

با تحقق این شرایط اگر شخصی که افترا وارد کرده نتواند صفت نسبت داده شده را ثابت کند مرتکب جرم شده است، اما اگر بتواند آن را ثابت کند دیگر مجرم نیست.

شرایط تحقق جرم افترا

نسبت دادن جرم

عملی که به فرد نسبت داده می شود باید در قانون جرم محسوب شود تا عملاً افترا محسوب شود. اگر اعمالی نظیر اعمال خلاف شرع، خلاف شأن یا خلاف ادب به کسی نسبت داده شود به این دلیل که در قانون جرم انگاری نشده است نمی تواند موجب تحقق جرم افترا شود.

صراحت

جرم افترا باید صراحتاً نسبت داده شود و الفاظی مانند جنایتکار، تبهکار و … که صراحتاً به جرمی اشاره نمیکند موجب تحقق جرم افترا نمی شود.

امکان ارتکاب جرم مذکور از جانب مخاطب افترا

قابلیت تحقق جرمی که در افترا به فرد نسبت داده شده در بررسی دعوی نقش به سزایی دارد. برای مثال اختلاس تنها از طرف کارمندان دولت امکان پذیر است و اگر نسبت به فردی که شغل دیگری جز کارمند دولت بودن دارد چنین اتهامی وارد شود اساساً امکان پذیر نیست و عنوان جرم به توهین تغییر می بابد. پس جرمی که در افترا نسبت داده می شود باید امکان تحقق از طرف فرد مورد اتهام را داشته باشد.

عدم اثبات جرم نسبت داده شده توسط اتهام زننده

اگر شخصی که به دیگری افترا وارد کرده است نتواند ثابت کند که شخص مورد اتهام جرم مذکور را مرتکب شده است مجرم به جرم افترا شناخته شده و مستوجب مجازات است. این امر برخلاف توهین است، چرا که اگر توهین ایراد شده واقعی باشد باز هم جرم توهین پابرجاست.

مجازات افترا

پس از اثبات وقوع جرم افترا مجازاتی برابر یک ماه تا یک سال و تا 74 ضربه شلاق بنابر تشخیص دادگاه در پی دارد. همینطور چاپ و نشر اکاذیب در رسانه های عمومی مجازاتی برابر دو ماه تا دو سال همراه دارد.

لازم به ذکر است در مورد افترا و هتک حرمت از جنبه عمومی قانونگذار حساسیت بیشتری به خرج داده و سخت گیرانه تر برخورد کرده است، چرا که موضوع جنبه جدی تری پیدا می کند.

توهین

زمانی که هتک حرمتی به شخصی صورت می گیرد توهین تلقی می شود. هتک حرمت لزوماً نباید فعل مجرمانه ای باشد. فرضاً فردی را با الفاظ رکیک خطاب کنند این عمل مصداق جرم توهین است.

توهین مشدد

با احراز شرایط ذیل جرم توهین از توهین ساده به توهین مشدد تغییر ماهیت می دهد. این شرایط عبارتند از :

1.توهین به امام خمینی (ره) و رهبری به موجب ماده 514 قانون مجازات اسلامی

2.توهین نسبت به مقامات دولتی به موجب ماده 609 قانون مجازات اسلامی

3.توهین به رئیس و مقامات سیاسی دولت های خارجی به موجب ماده 517 قانون مجازات اسلامی

لازم به ذکر است که توهین کننده باید از مقام و منصب شخص مورد توهین آگاه باشد و عمداً دست به این عمل زده باشد. اگر مرتکب از مقام شخص آگاه نباشد، جرم وی توهین ساده تلقی می شود.

مجازات توهین

مطابق ماده 608 قانون مجازات اسلامی اگر توهین قذف استنباط نشود ،برای آن مجازاتی شامل جزای نقدی برابر بیش از 2 تا 8 میلیون تومان بنابر قانون مجازات های حبس تعزیری می شود.

لازم به توجه است که توهین از دسته جرائم مطلق است و به حصول نتیجه وابسته نیست. یعنی اگر فردی که هدف توهین قرار گرفته است از آن ناراحت نشده باشد همچنان جرم توهین به قوت خود باقیست.

نکته دیگری که در بحث توهین شایان توجه است این است که برخلاف افترا، اگر ثابت شود که صفتی که در توهین به مخاطب به کار رفته است واقعی باشد نیز باز هم جرم توهین محقق شده است.

همچنین اگر فردی که هدف توهین قرار گرفته بعد از طرح شکایت و پیش از صدور حکم دادگاه از دنیا برود، ورثه وی می توانند شکایت را تا حصول نتیجه پیگیری کنند، اما اگر فرد قبل از فوت شکایتی را در این خصوص ارائه نداده باشد بازماندگان نمی توانند به نیابت از او شکایتی را نسبت به جرم افترا مطرح کنند.

بسته به نظر قاضی مجازات توهین می تواند پرداخت جزای نقدی یا ضربات شلاق باشد. توهین چه به صورت شفاهی باشد چه بدنی یا به صورت کتبی و حتی پیامکی میتواند تحت پیگرد قانونی قرار گیرد و چنانچه اثبات شود مستوجب مجازات می شود.

نکته قابل توجه در بحث توهین آن است که مجازات توهین و هتک حرمت برای محکومین آن سوء پیشینه مؤثر ایجاد نمی کند.

شخصیت فرد در انتساب توهین به وی

توهین و هتک حرمتی که نسبت به یک مقام سیاسی یا دینی می شود مجازاتی متفاوت با توهین به یک فرد عادی دارد. بنابراین می توان استنباط کرد که شخصیت فردی که به وی توهین شده است در انتساب توهین نقش بسیار مهمی ایفا می کند.

شرایط تحقق جرم توهین

موهن بودن رفتار

توهین حتما باید همراه با رفتار یا الفاظ موهن و توهین آمیز باشد. دقت شود که کلامی تنها خلاف ادب باشد مانند صحبت با صدای بلند توهین نیست.

وجود مخاطب معین

توهین باید به فرد دیگری باشد به این معنی که توهین به خود جرم محسوب نمی شود. همچنین توهین باید به یک شخص معین وارد شود و توهین به گروه و دسته نمی تواند جرم باشد.

مخاطب در قید حیات باشد

توهین به مردگان از مصادیق جرم توهین نیست مگر در موارد خاصی که در قانون آمده است. اگر توهین به شخصی که مرده از نظر عرف توهین به بازماندگان وی باشد، بازماندگان می توانند بابت جرم توهین از مرتکب شکایت کنند.

حقیقی بودن مخاطب

توهین به اشخاص حقوقی مانند سازمان ها، ادارات و شرکتها مسم.ل جرم توهین نمی شود، اما اگر یکی از اشخاص حقیقی یا کارمندان یا اعضای سازمان هدف توهین قرار گیرد از مصادیق جرم توهین است.

حضوری یا علنی بودن

ابتدا باید گفت لزومی به وجود هر دو شرط حضوری و علنی بودن نیست و وجود یکی از آنها کفایت می کند. زمانی که توهین در ملاء عام حتی اگر هیچ کس در آن مکان نباشد یا در حضور شخص سومی وارد شود شرط علنی بودن محقق می شود. همچنین اگر فرد کلمات توهین آمیز را بشنود و یا حرکات موهن را ببیند شرط حضوری بودن احراز شده است.

نکته قابل توجه در مورد شرط حضوری بودن این است که اگر فرد به هر طریقی از جمله دوربین مدار بسته، ایمیل، پیامک و … حرکات و کلام توهین آمیز را ببیند و بشنود شرط حضوری بودن توهین احراز می شود.

صراحت

توهین باید با حرکات و الفاظ صریح واقع شود و تفسیر الفاظ و رفتارها را نمی توان به عنوان جرم توهین تلقی کرد.

بخشش مجازات جرائم توهین و افترا

در صورت بخشش شاکی خصوصی و انصراف از شکایت خود مجازات این جرائم بخشودنی است و جنبه عمومی ندارد.

همینطور اگر فردی که هدف توهین قرار گرفته است پیش از شکایت فوت شود، وراث و بازماندگان وی نمی توانند به نیابت از وی نسبت به جرم توهین و افترا شکایت طرح کنند. حال اگر فرد پیش از مرگ شکایت خود را مطرح کرده باشد و پیش از اعلام حکم دادگاه از دنیا رفته باشد بازماندگان وی می توانند شکایت را پیگیری نمایند.

دفاع از جرم توهین و افترا

اگر فردی که بابت جرم افترا و توهین از او شکایت کند که شاکی در واقع و در حقیقت مجرم به جرم انتساب داده است و افترا حقیقت دارد، می تواند از این اتهام رها شده و حکمی برای مجازات وی صادر نمی شود.

اما اگر متهمی نتواند ادعای خود مبنی بر وقوع جرم را ثابت کند باید شاکی را برای رضایت قانع و یا جزای خود را سپری کند. در این موارد معمولاً دادگاه برای کسب رضایت از شاکی همکاری می کند و سعی بر مصالحه بین طرفین دارد.

جرم توهین و افترا در فضای مجازی

با توجه به گستردگی و فراگیری استفاده مردم از فضای مجازی و ابزارهای مربوط به آن شاهد بروز مشکلات و درگیریهایی در  این فضا هستیم. بسیاری از این مسائل توسط قانونگذار جرم انگاری و برای آنها مجازات تعیین شده است. بسیاری از افراد به غلط تصور می کنند که جرائم صورت گرفته در این فضا قابل پیگیری نیست در صورتی که می توان با پیگیری قضائی و ظرف مدت کوتاهی متهمان را شناسایی و توقیف کرد.

بنابراین اشخاص باید نسبت به ارسال پیامهای توهین آمیز و حاوی الفاظ زشت و رکیک بر حذر باشند. همین توصیه برای توهین و فحاشی در فضای مجازی نیز صادق است. بنابراین توهین و افترا در فضای مجازی کاملاً قابل پیگیری توسط قانون است.

اعاده حیثیت از جرم افترا

اگر آبرو و جایگاه اجتماعی فردی با یک تهام و افترا لکه دار شود و در خطر قرار گیرد، می تواند برای بازپس گیری اعتبار و آبروی خویش اعاده حیثیت نماید. اعاده حیثیت ارکانی دارد از قبیل :

• ورود آسیب به اعتبار معنوی فرد
• کوتاهی قاضی پرونده
• جبران خسارت از طرف دولت در صورت عدم تقصیر قاضی
• تفسیر اشتباه قاضی در حکم
• اعاده حیثیت از متهم

اعاده شرف یا اعاده حیثیت از طریق طرح دعوی توسط شاکی خصوصی امکان  پذیر است. به این شکل که شاکی خصوصی علیه مجرم در دادسرا شکایت طرح و اعاده حیثیت خود را از مراجع قانونی پیگیری کند.

ادعای اعاده حیثیت شاکی زمانی مورد پیگیری قرار می گیرد که افترا زننده با نسبت دادن اتهام ناروا و یا طی شکایتی آبروی شخص را مورد آسیب قرار دهد و به اعتبار وی لطمه وارد کند. حال اگر افترا زننده نتواند ادعای خود را در خصوص اتهامی که به فرد زده است به اثبات برساند، شخص طی جلسه دادگاه مجرم و به مجازات محکوم خواهد شد.

اما کار به اینجا ختم نمیشود، چرا که مسئله افترا و اهام زدن به دیگران جنبه معنوی نیز دارد و با استناد به همین ویژگی شاکی می تواند نسبت به جبران خسارت معنوی اقدام کند. البته ماده 1 قانون مسئولیت مدنی به موضوع جبران خسارت و هتک آبرو اشاره کرده است اما قالباً دادگاه به جبران خسارت معنوی در مورد افترا رأی نمی دهد.

زمان شکایت به منظور اعاده حیثیت

قانون برای شکایت اعاده حیثیت زمان مشخصی قرار نداده است اما همواره توصیه بر این است که شاکی در اسرع وقت بعد از اینکه از اتهام وارده برائت جست برای شکایت افترا و اعاده حیثیت از آن اقدام کند.

مطابق ماده 697 قانون مجازات اسلامی دادگاه قادر است برای مرتکب افترا مجازاتی از یک ماه تا یک سال حبس و یا تا 74 ضربه شلاق مقرر کند.

به موجب ماده 698 قانون مجازات اسلامی اگر نشر اکاذیب موجب افترا شود و بر اثر آن ضرر مالی یا معنوی به کسی وارد شود دادگاه مجرم را به حبس تعزیری از 2 ماه تا 2 سال  و یا 74 ضربه شلاق محکوم می کند.

ارائه شرکت جهت اعاده حیثیت

فردی که هدف اتهام ناروا قرار گرفته می تواند با ملاحظه شرایط و احراز آن از فرد اتهام زننده شکایت کند. اما ابتدا شاکی باید مطابق ماده 697 قانون مجازات اسلامی در دادگاه از اتهامی که به وی نسبت داده شده تبرئه شود و پس از آن اتهام زننده را مورد تعقیب کیفری قرار دهد.

در صورتی که سوءنیت فرد اتهام زننده و بیجا بودن اتهامی که نسبت داده در دادگاه به اثیات برسد برای او کیفرخواست صادر می شود. دادگاه صالح برای رسیدگی به این کیفرخواست دادگاه عمومی جزایی است.

توصیه وکیل24 این است که در رابطه با جرم افترا از یک وکیل متخصص امور کیفری یاری جسته و مشاوره حقوقی جامعی در این ارتباط دریافت کنید. ویکیل امور کیفری قادر است در مراحل انجام شکایت تا حصول نتیجه بهترین نقشه راه را در اختیار شما قرار دهد و تمامی حق و حقوق قانونی شما را مطالبه نماید.

نشر اکاذیب و اشاعه آن

هرگاه کسی به قصد ایجاد و وارد کردن ضرری به دیگری یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی کشور از طریق انتشار نامه یا شکوائیه یا عریضه یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون آن اکاذیبی را نسبت به آن فرد ابراز نماید یا با همان اهداف و مقاصد اعمالی را بر خلاف واقع یا به نقل از شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی کشور صراحتاً یا تلویحاً نسبت دهد و در اثر آن ضرر مالی یا معنوی و حیثیتی به وی وارد شود. مرتکب به حبس از دوماه تا دو سال و یا شلاق تا 74 ضربه محکوم میگردد. این شکل از افترا از دسته نشر اکاذیب است.

اگر فردی با آگاهی و عمداً به منظور متهم کردن شخص دیگری ابزار و وسایل جرم یا ابزاری را که پیدا شدن آن سبب متهم شدن فرد به جرمی می شود و بدون اطلاع شخص آن ابزار را در محل کار یا در محل زندگی وی قرار دهد به طوری که متعلق به او قلمداد شود، پس از صدور قرار منع تعقیب شخص، فرد افترا زننده از شش ماه تا سه سال یا تا 74 ضربه را متحمل خواهد شد. این عمل افترای عملی نام میگیرد.

انتشار هجویه

اگر فردی اقدام به هجو کسی به صورت نظم و نشر به صورت کتبی یا شفاهی نماید برابر یک تا شش ماه حبس در انتظار اوست. در چنین شرایطی کسی که هدف تهمت و افترا قرار گرفته است می تواند با طرح شکایت اعاده حیثیت کند.

کلام آخر

در پرونده های کیفری مانند توهین و افترا لازم است از مهارت و تخصص یک وکیل متخصص امور کیفری بهره ببرید. فلذا در اسرع وقت با گروه وکلای وکیل24 تماس برقرار کنید.