نفقه زن در اسلام در واقع مسئولیت مالی بر عهده مرد است.
این هزینه شامل فراهم آوردن خوراک، پوشاک، نیازهای بهداشتی و درمانی، مسکن و خدمتکار در صورت نیاز زن است حتی اگر زن خود تمکن مالی داشته باشد.
مطابق قانون مدنی ریاست خانواده بر عهده مرد است، همین خصیصه مرد را مکلف به پرداخت نفقه می کند.زن می تواند در صورت سر باز زدن مرد از پرداخت نفقه وی را از جنبه مدنب و یا کیفری محکوم کند.
بنابراین نفقه زن مسئولیت برآوردن هزینه های البسه، خوراک،اثاث منزل،هزینه های بهداشت و درمان و … بر اساس وضعیت خانوادگی و اجتماعی زن است.البته قابل ذکر است که نفقه مسکن تنها به معنی بهره برداری و حق انتخاب است، به این معنی که زن حق انتخاب و زندگی در مسکن را دارد و جزئی از اموال وی محسوب نمی شود.
نفقه زن شامل تمام هزینه هایی است که زن برای ادامه زندگی به آن نیاز دارد.قانون میزان نفقه زن را معین نکرده و تعیین آن را به عهده دادگاه گذاشته است.دادگاه با توجه به عوامل متعددی نظیر شأن خانوادگی زن، وضعیت مالی مرد، عادت مردم منطقه، عرف جامعه، نحوه زندگی مرد قبل از ازدواج مبلغ نفقه را مشخص میکند.
بنابراین دو شرط برای استحقاق نفقه زن ضروری است:
1.دائمی بودن عقد
2.تمکین کامل زوجه و ناشزه نبودن زن
در چه شرایطی در عقد دائم نفقه به زن تعلق نمیگیرد؟
در پاسخ به این سؤال بین فقها و حقوق دانان اختلاف نظر وجود دارد.از منظر حقوقی زوجین می توانند در شروط ضمن عقد در خصوص نفقه توافق کنند.
تمکن مالی مرد در پرداخت نفقه شرط نیست.به این معنی که مردی که استطاعت مالی زیادی ندارد نیز موظف به پرداخت نفقه است.
انواع نفقه
نفقه زن
نفقه فرزندان
نفقه خویشان و اقارب
تعریف نفقه فرزندان
نفقه در ازدواج دائم به زن و فرزندان تعلق میگیرد.زن فقط در صورت تمکین از شوهر میتواند طلب نفقه نماید.تمکین به معنی برآورده کردن تمامی نیازهای شوهر و اجابت خواسته های مشروع و منطقی وی است.
مرد علاوه بر زن در قبال برآوردن نیازهای متعارف فرزندان نیز مسئولیت دارد.حضانت فرزندان دخلی در مسئله نفقه ندارد، فرزندان چه تحت حضانت مادر باشند و چه پدر مرد موظف است نفقه آنان را به صورت ماهیانه پرداخت کند. چنانچه پدر توان پرداخت نفقه نداشته باشد یا در قید حیات نباشد، جد پدری و پس از او خانواده پدری وظیفه تأمین نفقه فرزندان را دارد.گفتنی است نفقه فرزندان را نیز دادگاه معین میکند.
نفقه فرزندان دختر تا زمان ازدواج آنها و نفقه فرزندان پسر تا 18 سالگی به عهده پدر است.همچنین اگر فرزند پسر قصد تحصیلات عالیه را نیز بعد از 18 سالگی داشته باشد، مسئولیت تأمین هزینه های تحصیل وی با پدر است.
اگر پدر نفقه فرزندان را پرداخت نکند، مادر یا هر شخصی که حضانت فرزندان را بر عهده دارد می تواند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک اقدام به مطالبه نفقه نماید.همچنین خود فرزندان در صورتی که به 18 سالگی رسیده باشند و یا با دریافت حکم رشد از دادگاه میتوانند خود شخصا در جهت مطالبه نفقه اقدام نمایند. داداگاه خانواده محل سکونت شخص، دادگاه صالح برای رسیدگی به این دست پرونده هاست.
گاهی مرد بدون هیچ دلیل موجهی از پرداخت نفقه زن و فرزندان خود امتناع میکند.در این شرایط زن میتواند با مراجعه به محاکم قضائی از مرد در این خصوص شکایت کند.به موجب ماده 642 قانون مجازات اسلامی در خصوص ترک انفاق زوجه توسط زوج: “اگر شخصی با داشتن توان مالی نفقه زن خود را در صورتی که از او تمکین نماید نپردازد و یا اینکه از پرداخت نفقه به سایر افراد واجب النفقه بپرهیزد دادگاه او را محکوم به سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس می کند.”.در این مواقع زوجه می تواند با مراجعه به دادگاه مطالبه نفقه گذشته یا حتی درخواست طلاق دهد.
تفاوت نفقه زن با نفقه فرزند:
تفاوت عمده این دو نوع از نفقه در این است که زن میتواند نفقه ایام گذشته خود را از مرد طلب کند، ولی در مورد نفقه فرزندان این امر ممکن نیست.
نفقه در چه صورت به زن تعلق میگیرد؟
چنان که گفته شد نفقه در صورتی به زن تعلق می گیرد که در زوجیت دائم مرد باشد.در نکاح منقطع مرد وظیفه پرداخت نفقه ندارد مگر آن که زمان عقد مقرر شده باشد.
اگر زن از شوهر خود تمکین کرده باشد و خواسته های شرعی وی را اجابت کرده باشد، میتواند نفقه مطالبه کند.
تمکین بر دو نوع خاص و عام است.تمکین خاص به معنی رابطه زناشوئی بین زن و شوهر است و تمکین عام یعنی فرمان بری زن از شوهر در امور کلی زندگی و به ویژه اقامت در خانه شوهر است.بنابراین زن جهت مطالبه نفقه می بایست در خانه شوهر اقامت داشته باشد، مگر آن که در زمان عقد نحو دیگری توافق شده باشد.
نفقه در طلاق خلع
ابتدا مفهوم طلاق خلع را بررسی می کنیم.طلاق خلع نوعی از طلاق است که زن به دلیل کراهتی که از مرد خود دارد ادامه زندگی با وی برایش مقدور نیست، پس در ازای مالی که به او میپردازد از شوهرش طلاق میگیرد.مال می تواند به مقدار مهریه زن یا معادل مهریه، کمتر یا بیشتر از آن باشد.در واقع پرداخت این مال توسط زن مقابل عمل طلاق است.به طوری که زن مال را میپردازد تا مرد او را از زوجیت رها کند، و همچنین مرد در زمان عده نمیتواند رجوع کند.
نفقه زن بعد از فوت همسر
بعد از فوت شوهر همچنان نفقه زن بر قوت خود باقیست.همچنان که در شرایط تمکین در زندگی زن را مستحق نفقه می کند، بعد از فوت مرد باز هم نفقه به زن تعلق می گیرد.به این شکل که زن طی زمان عده فوت همسر به مدت چهار ماه و ده روز، مشمول دریافت نفقه است.
اگر مرد دارای اموال و دارایی باشد از محل آن میتوان نفقه زن را تأمین کرد، در غیر این صورت اشخاصی از خانواده شوهر باید نفقه زن را در مدت عده تأمین کنند.
گفتنی است که زن به جز مبلغی که در مدت عده وفات شوهر به عنوان نفقه دریافت می کند، میتواند در جهت دریافت نفقه خود در گذشته نیز اقدام حقوقی نماید.چرا که نفقه از حقوق مالی زن است که بر عهده مرد است و هر زمان که زن آن را مطالبه کند قابل مطالبه است.
نفقه بعد از طلاق
بعد از طلاق مرد هیچ گونه تعهدی به پرداخت نفقه ندارد چرا که از شروط استحقاق نفقه به زن این است که زن در خانه شوهر و فرمانبر او باشد و با وقوع طلاق این شروط امکان تحقق ندارند.این شروط تا آنجا اهمیت دارند که حتی اگر زوجین طلاق نگرفته باشند ولی زن خانه شوهر را ترک کرده باشد نفقه به وی تعلق نمیگیرد.
اگر طلاق از نوع طلاق رجعی باشد، مرد همچنان وظیفه دارد که به زن نفقه پرداخت کند.همینطور زن میتواند در مدت عده طلاق در منزلش ساکن باشد.اما در طلاق بائن زن از نفقه محروم می شود.
نفقه زن در دوران عقد
در این مورد اختلاف نظر وجود دارد.برخی بر این عقیده اند که در دوران عقد چون زن و شهر در یک منزل سکونت ندارند و همچنین رابطه زناشوئی میان آنها برقرار نیست و زوجه باکره است ؛ در دوران عقد نفقه به زوجه تعلق نمی گیرد.اما این باور اشتباه است.چرا که به موجب ماده 1102 قانون مدنی به محض اجرای عقد نکاح بین زن و مرد همه حقوق و تکالیف میان آن ها برقرار می شود.حق نفقه زن نیز یکی از همین حقوق است که تأمین و پرداخت آن بر عهده شوهر است.
نفقه تحصیل زوجه
در مورد نفقه تحصیل زوجه نیز اختلاف نظر وجود دارد.گروهی نفقه را به معنی هزینه های ضروری زندگی زن میدانند و گروهی دیگر نفقه را بر اساس عرف جامعه به معنی تأمین لوازم اولیه . آسایش زوجه می نگرند.بنابر این تعرف تحصیل نیز جزء نیازهای اولیه زندگی است که به موجب ماده 1107 قانون مدنی تأمین آن وظیفه مرد است.
نفقه درمان زوجه
هزینه های درمان زن شامل درمان های متعارف میشود.در صورتی که زن دچار بیماری صعب العلاج با هزینه درمان بسیار زیاد باشد، پرداخت هزینه های درمان او بر مرد واجب نیست.در این مواقع قاضی با مدنظر قرار دادن قانون، شرع و وضعیت مالی زوجین تصمیم خواهد گرفت.
نفقه زن ناشزه
زن زمانی مستحق نفقه است که از شوهر خود تمکین کند و بدون دلایل موجه از وظایف زناشوئی خود امتناع نکند.به موجب ماده 1106 قانون مدنی “در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است”.همچنین مطابق ماده 1108 قانون مدنی “هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.”
از منظر حقوقی و فقهی زنی ناشزه است که از انجام وظایف زناشوئی امتناع کند، بنابر آنچه گفته شد زن ناشزه نفقه ندارد.
به موجب ماده 1115 قانون مدنی در صورتی که زندگی زن با شوهر ضرر مالی،شرافتی یا جسمی یا بدنی داشته باشد، دادگاه زن را به تمکین ملزم نخواهد کرد.به استناد این حکم نفقه زن پابرجا خواهد ماند.
نحوه محاسبه نفقه زن
قبلاً گفته شد که عوامل متعددی در تعیین میزان نفقه زن مؤثر است.از این عوامل می توان به شئونات و تحصیلات خانواده پدری زن اشاره کرد.
آیا برای دریافت نفقه زن ضمانت اجرایی وجود دارد؟
اگر در مورد جزئیات پرداخت نفقه توافقی صورت گرفته باشد، توافق طرفین مقدم بر هر قانونی است. اما چنانچه مرد از پرداخت آن امتناع کند زن می تواند به دوصورت کیفری و حقوقی مرد را محکوم کند.
کیفری:
پس از شکایت کیفری از مرد در دادسرا، اتهام ترک انفاق پس از بررسی می بایست اثبات شود مرد با وجود استطاعت مالی از پرداخت نفقه خودداری میکند. به موجب ماده 642 قانون مجازات اسلامی مجازاتی برابر از 3 ماه و یک روز تا 5 ماه حبس در انتظار مرد است.لازم به ذکر است که در دعاوی کیفری حضور دو شاهد الزامی است.
حقوقی:
زوجه می تواند با ارائه دادخواست به دادگاه خانواده طلب نفقه و شوهر را موظف به پرداخت آن نماید.در صورتی که اعسار شوهر از نظر توان پرداخت اثبات نگردد وی ملزم به پرداخت است. جالب توجه است که نفقه شامل نفقه ایام گذشته و جاری می شود. نفقه ایام گذشته با محکومیت مرد مشمول قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی می گردد.
در چه شرایطی می توان از مرد شکایت کیفری ترک انفاق کرد؟
اگر مرد تمکن مالی داشته باشد و زن نیز از شوهر خود تمکین کند، در صورت عدم پرداخت نفقه زن می تواند شکایت کیفری از مرد به عمل آورده و مرد را محکوم به جرم ترک انفاق نماید.البته در صورتی که نفقه مربوط به زمان حال باشد و نه گذشته.
مطابق قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری، مجازات ترک انفاق چیست؟
به موجب قانون جدید برای جرم ترک انفاق مجازاتی برابر 3 ماه تا 1 سال حبس است در نظر گرفته شده است که در شرایطی مشمول نهادهای ارفاقی نیز می شود.
در دعاوی نفقه زن هزینه دادرسی چقدر است؟
در دادرسی حقوقی حدود 3/5 درصد مبلغ مطالبه شده و در صورت جلب نظر کارشناس حدود 150 الی 200 هزار تومان است.اگر دادرسی از نوع کیفری باشد 10 الی 30 هزار تومان است.
هزینه کارشناسی در دعاوی نفقه چقدر است؟
در دعاوی حقوقی نفقه زن می بایست هزینه ای بین 150 تا 200 هزار تومان بپردازد.این مقدار بعد از محکومیت مرد از وی قابل دریافت است.
کلام آخر
اگر برای وصول نفقه و چگونگی تنظیم شکایات در این رابطه به مشاوره تخصصی نیاز دارید، وکلای وکیل24 همیشه آماده خدمت رسانی به متقاضیان هستند.فراموش نکنید که نفقه نیز مانند تمامی امور حقوقی ظرافت ها و پیچیدگی هایی دارد که نیازمند تخصص و تجربه است.
