تعدیل تقسیط مهریه

تعدیل تقسیط مهریه راهکاری برای رعایت انصاف در حق و حقوق طرفین

تعدیل تقسیط مهریه از آنجا پدید آمده است که که مطابق ماده 1082 قانون مدنی، زن پس از نکاح بر مهریه خود مالکیت تام دارد می تواند به هر شکلی در آن تصرف کند و هر زمان که اراده کند آن را وصول کند. اما عرفاً دیده شده است که زنان در هنگام جدایی نسبت به دریافت آن اقدام می کنند. اما در این مسیر ممکن است مرد با ارائه دادخواست اعسار از دادگاه درخواست کند که تعدیل تقسیط مهریه انجام شود.

سابقاً امکان تعدیل تقسیط مهریه وجود نداشت و مردی که توان پرداخت اقساط مهریه را نداشت ناگزیر به حبس محکوم میشد، اما امروزه این طور نیست. اکنون اگر مرد پس از احراز عسر و تقسیط مهریه توان پرداخت اقساط آن را نیز نداشته باشد این  امکان به او داده شده که درخواست تعدیل تقسیط مهریه مهر دهد.

الزام شوهر به پرداخت مهریه تابع اراده زوجین نیست، بلکه تکلیفی است که قانون بر عهده مرد میگذارد. وقتی اعسار مرد ثابت میشود و به تبع آن مهریه تقسیط میگردد، اگر به هر علتی هر یک از طرفین تقاضای تعدیل تقسیط مهریه کنند به این معنی است که در مورد اقساط مهریه تقاضای افزایش و کاهش دارند و برای این منظور باید دادخواست تعدیل تقسیط مهریه ارائه دهند.

تعدیل تقسیط مهریه چیست؟

در معنای لغوی تعدیل به معنی برقراری عدالت است. به تبع تعدیل تقسیط مهریه به این معناست که در پرداخت آن عدالت لحاظ شود. تعدیل تقسیط مهریه از دو جنبه مورد بحث است :

1.به موجب ماده 1082 مبلغ مهریه به نرخ روز و به تناسب شاخص قیمت سالانه در زمان تأدیه در مقایسه با سال اجرا نکاح محاسبه و قابل پرداخت می شود. قانون گذار امکان تعدیل در مبلغ کلی مهریه را در این ماده در جهت عدالت و حمایت از زنان قرار داده است.

2.در شرایطی که دادخواست اعسار مرد از پرداخت مهریه در دادگاه پذیرفته می شود، مرد می بایست تا زمان تسویه کل مهریه مبلغی را به عنوان پیش پرداخت و سپس مبالغی را به صورت ماهیانه به زوجه پرداخت کند. اگر مرد در این شرایط درخواست تعدیل تقسیط مهریه نماید دادگاه صادر کننده رأی پس از بررسی های لازم ممکن از تعداد اقساط را بیشتر کند. همچنین زن می تواند برای دریافت کل مهریه به صورت یکجا یا طی اقساطی با مبالغ بیشتر درخواست تعدیل کند.

ماده 11 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی در تبصره 2 به هر کدام از زوجین این اختیار را داده که پس از صدور رأی تقسیط طی دادخواستی از دادگاه بخواهند که اقساط را تعدیل کند.

بعد از قطعی شدن رأی دادگاه مبنی بر تقسیط مهریه از سوی دادگاه زوجین می توانند دعوی تعدیل تقسیط مهریه را اقامه کنند. البته باید چند ماه از پرداخت اقساط آن گذشته باشد و با توجه به تورم به وجود آمده یا تغییر در درآمد زوج باعث شده که در پرداخت اقساط دچار مشکل شود. با این تفاسیر زوج می تواند درخواست تعدیل تقسیط مهریه کند.

دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به دعوای تعدیل تقسیط مهریه را دارد، همان دادگاه مسئول رسیدگی به خواسته اولیه است. دعوی تعدیل تقسیط مهریه از دسته دعاوی غیر مالی است که هزینه دادرسی آن مطابق با دعاوی غیر مالی محاسبه و پرداخت می شود.

نحوه دادخواست تعدیل تقسیط مهریه

چنانچه گفته شد تعدیل تقسیط مهریه در جهت حمایت از مردان و زنان در شرایط اقتصادی کنونی به قانون اضافه شد. زمانی که درخواست اعسار مرد پذیرفته شود مهریه به صورت اقساط در می آید که مرد مکلف به پرداخت این اقساط است. در صورت عدم پرداخت یا تأخیر در آن زن می تواند نسبت به حکم جلب مرد اقدام کند.

معمولاً پرداخت اقساطی مهریه چندین سال به طول می انجامد و طی این سالها زندگی زن و مرد دستخوش تغییراتی قرار می گیرد. این تغییرات در حکم های بعدی در مورد تعدیل تقسیط مهریه تأثیر مستقیم دارد. در دادگاه قسط بندی مهریه وابسته به شرایط آینده مرد در نظر گرفته می شود. به همین دلیل است که مردی که در شرایط اعسار قرار گرفته ممکن است به دلیلی که از اعسار خارج شده است محکوم به پرداخت مبالغ بیشتر یا کل مهریه به صورت یکجا شود.

از آنجا که شرایط مالی مرد در آینده ممکن است بهبود یابد زن نیز بر همین مبنا می تواند درخواست تعدیل کند. دادگاه با ملاحظه اوضاع مالی مرد و شرایط موجود ممکن است مرد را خارج از شرایط اعسار یافته و تعداد اقساط را تغییر دهد.

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوی تعدیل تقسیط مهریه :

• تصویر مصدق دادنامه الزامی است.
• تصویر مصدق استشهادیه محلی الزامی است.
• کارت ملی جهت احراز هویت

همچنین می توان از موارد زیر نیز استفاده کرد :

جلب نظر کارشناس، تحقیقات محلی، استعلام، شماره پرونده استنادی، شهادت شهود، …

شرایط تعدیل تقسیط مهریه 2 حالت کلی دارد :

پس از رأی دادگاه مبنی بر تقسیط مهریه قانون برای برقراری عدالت این حق را به مرد داده است که اگر به لحاظ اقتصادی برای پرداخت اقاسط در مضیغه است درخواست تعدیل تقسیط مهریه کند. همچنین زن نیز می تواند در مقابل چنین درخواستی ارائه کند.

شرایطی که در صورت احراز می توان بر اساس آن درخواست تعدیل مهریه کرد:

حالت اول : مدیون محکوم معسر متمکن از پرداخت بدهی به صورت اقساط شناخته شود. به این معنی که درخواست اعسار مرد در دادگاه پذیرفته شده و محکوم به پرداخت اقساطی مهریه تا تسویه کل مبلغ آن می باشد.

حالت دوم : مدیون محکوم معسر متمکن از پرداخت بدهی خود در مهلت مناسبی می شود. یعنی مرد به پرداخت مهریه محکوم شده است و دادگاه شرایط اعسار مرد را به گونه ای می پذیرد که مرد طی زمان مشخصی کل مهریه را بپردازد و در این شرایط مرد می بایست در مدت مقرری مهریه را به کل تسویه کند.

به موجب ماده 11 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی می توان دادخواست تعدیل برای محکوم و محکوم له ارائه کرد به شکلی که اگر مرد توان مالی پرداخت را به دست آورد زن می تواند دادخواستی مبنی بر تعدیل مهریه بدهد و مهریه را به صورت یکجا یا با اقساطی با مبلغ بیشتر دریافت کند. حال اگر اوضاع مالی مرد رئ به وخامت رود این امکان برای او فراهم است تا با دادخواست تعدیل مهریه اقساط مهریه را کاهش دهد.

با توجه به افزایش هر روزه قیمت سکه میزان دادخواست های تعدیل تقسیط مهریه افزایش یافته که اغلب دادگاه با آن ها موافقت می کند.

می بایست به دادخواست تعدیل تقسیط مهریه یک استسهادیه نیز ضمیمه شود، این استشهادیه باید به امضای چهار نفر شاهد به احوالات اقتصادی شخصی که خواهان تعدیل تقسیط مهریه است برسد. در صورتی که تغییری در فیش حقوقی خواهان صورت گرفته باشد باید آن را نیز به همراه استشهادیه ضمیمه دادخواست کرد. دادگاه صلاح پس از دریافت دادخواست آن را ثبت و به شعبه تعیین شده ارجاع می کند و وقت رسیدگی به دعوی ابلاغ می شود.

شاهدین باید در دادگاه سوگند یاد کنند که در مورد وضعیت اقتصادی خواهان شهادت صحیح دهند همینطور خوانده می تواند از دادگاه درخواست کند که تمام شاهدین تک به تک سوگند یاد کرده و به سؤالات وی پاسخ دهند.

پس از اتمام جلسه دادگاه رأی مدنظرش را صادر می کند و به طرفین ابلاغ می گردد. البته طرفین می توانند یا اعتراض به رأی صادره آن را به تجدید نظر ببرند و پس از تجدید نظر نتیجه طی دادنامه ای به طرفین ابلاغ می شود. دادنامه مذکور به شعبه ای که در آن رأی اولیه صادر شده ارسال می شود و مطابق دادنامه به اجرا گذاشته می شود.

در این شرایط اگر مرد اقساط را با تأخیر پرداخت کند یا از پرداخت آن امتناع کند زن می تواند به موجب ماده 2 نحوه اجرای محکومیت های مالی به اجرای احکام مراجعه و برای وصول مهریه خود حکم جلب مرد را بگیرد.

درخواست تعدیل اقساط مهریه از طرف زن

زمانی که زن مهریه خود را مطالبه می کند و در مقابل مرد در دادگاه اعسار خود را ثابت می کند، دادگاه رأی بر تقسیط مهریه می دهد. زن می تواند درخواست تعدیل کند.

زن می تواند با اثبات عدم اعسار مرد و تمکن وی مبنی بر توانایی مرد در پرداخت مهریه درخواست تعدیل کند. به بیان ساده می توان گفت برخی مواقع زوج نیازی به اثبات ملائت و تمکن مالی ندارد، در این مواقع زوجه باید توانایی مالی همسرش را برای پرداخت به دادگاه ثابت کند اما ممکن است موفق به انجام آن نشود. چرا که در بیشتر موارد زنان برای اثبات توانایی مالی مرد با مشکلات زیادی روبرو می شوند که در نتیجه در دادگاه شکست می خورند. حال اگر مرد از پرداخت یکجای مهریه عاجز باشد می تواند از دادگاه درخواست کند که در اقساط تعدیل شود. دادگاه پس از بررسی شرایط مرد با درخواست وی موافقت و یا مخالفت می کند.

مدارکی که می بایست به دادخواست تعدیل اقساط مهریه ضمیمه شود :

• کارت ملی خواهان و خوانده
• تصویر مصدق استشهادیه
• تصویر مصدق دادنامه به صورت قطعی مبنی بر محکومیت به پرداخت مهریه و قسط بندی آن
• فرم ثبت نام ثنا
• سند ازدواج و طلاق (اختیاری)

اگر دادگاه دعوای اعسار را رد کند، علاوه بر حکم به رد دعوی،  مدعی را به پرد اخت وجوه برابر موارد زیر محکوم می کند :

1.جبران خسارت وارده بر خوانده دعوی اعسار البته در صورتی که خوانده درخواست دهد.

2.پرداخت حق الوکاله معاضدتی در صورت استفاده

به موجب ماده 11 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی محکوم له و محکوم علیه می توانند به دادگاه دادخواست تعدیل تقسیط مهریه ارائه کنند. به این شکل که اگر شرایط مالی مرد ارتقا پیدا کرد زن دادخواست تعدیل دهد و مهریه را یک جا یا با اقساطی با مبالغ بیشتری دریافت کند. همچنین اگر مرد در شرایط مالی خود افول کرد می تواند طی این درخواست از دادگاه بخواهد تعداد اقساط را بیشتر کند.

دادخواست تعدیل تقسیط مهریه در طلاق توافقی

درخواست تعدیل تقسیط مهریه از موارد مهمی است که در طلاق توافقی می بایست بررسی شود. چنان که ذکر شد سابق بر این امکانی برای تعدیل مهریه وجود نداشت و زن می توانست بعد از نکاح بر مهریه تسلط پیدا کند و نسبت به وصول آن اقدام کند. حال اگر مرد نمی توانست مهر را پرداخت کند به حبس محکوم می شد. اما امروزه با محاسبه مهریه به نرخ روز پس از ملاحظه شرایط مرد نحوه پرداخت مهریه برای وی معین می شود. اگر مرد اعسار خود را در دادگاه احراز کند، داداگاه مهریه را تقسیط می کند. و چنانچه مرد همچنان توان پرداخت اقساط را نداشته باشد با ارائه درخواست تعدیل تقسیط مهریه می تواند در صورت موافقت دادگاه تعداد اقاسط را بیشتر کند.

معمولاً نحوه پرداخت مهریه در طلاق توافقی بین زوجین به ازای طلاق است و یا زوجه مهر خود را بذل می کند یا در مواردی کامل پرداخت می شود. در مواردی نیز با توافق زوجین پرداخت مهریه می تواند اقساطی یا با تعدیل تقسیط مهریه باشد.

مواد قانونی مرجع در تعدیل تقسیط مهریه

به موجب ماده 6 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی معسر کسی است به علت نداشتن مالی به جز مستثنیات دین قادر به استرداد دیون خود نباشد.

تبصره : اگر مال در دسترس نباشد در حکم نداشتن آن است. اثبات عدم دسترسی به مال در وظایف مدیون است.

مطابق  ماده 7 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی در مواردی که اوضاع سابق مدیون دلالت بر ملائت وی داشته یا مدیون به جای دین مالی را دریافت کرده باشد یه به هر صورتی مالی را تحصیل کرده باشد اثبات اعسار بر عهده اوست مگر آنکه ثابت کند آن مال به صورت حقیقی یا حکمی تلف شده است. حتی در این شرایط و نیز وقتی که مدیون در عوض دین مالی را دریافت نکرده باشد هر زمان که خوانده دعوی اعسار قادر نباشد ملائت فعلی یا قبلی او را ثابت کند، ادعای اعسار با سوگند مدیون مطابق تشریفات مقرر شده در قانون آیین دادرسی مدنی پذیرفته می گردد.

به موجب ماده 8 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی کسی که ادعای اعسار دارد باید صورت کلیه اموال خود اعم از تعداد و مقدار و قیمت کلیه آنها شامل منقول و غیر منقول به صورت مشروح، مشتمل بر میزان وجوه نقدی که در بانکها یا موسسات مالی سپرده گذاری کرده است به همراه مشخصات دقیق آنها و صورتی از اموالی که نزد اشخاص ثالث دارد به علاوه تمام مطالبات خود از دیگران ارائه دهد. همچنین باید فهرستی از نقل و انتقالات را از زمان یک سال قبل از طرح دعوی اعسار تا کنون را به دادخواست ضمیمه کند. در شرایطی که اثبات بر عهده مدیون باشد و یا سابقه ملائت او ثابت شده باشد اگر مدیون بخواهد ادعای خود را از طریق شهادت شاهدین ثابت کند باید دو شاهد از طریق شهادت نامه ای مکتوب شرایط معیشتی وی را توضیح دهند. شهادت نامه باید به اضافه اطلاعات هویتی و محل اقامتشان ضمیمه دادخواست شود.

ماده 9 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی شرح میدهد که شاهد علاوه بر هویت، شغل میزان درآمد و نحوه قانونی امرار معاش کسی که ادعای اعسار دارد را تصریح کند و علاوه بر آن در مورد مدت زمانی که با مدعی معاشرت داشته تا بتواند در مورد وضعیت مالی وی اطلاع داشته باشد توضیح دهد و اعلام کند که مدعی به جز مستثنیات دین هیچ مال در دسترسی برای پرداخت دین خود ندارد.

در ماده 10قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مقرر شده است که پس از ثبت دادخواست اعسار دادگاه باید با استعلام از مراجع ذی ربط یا به هر نحو دیگری نسبت به بررسی اوضاع مالی محکوم علیه و کسب اطلاع از اعسار یا ایسار او اقدام کند.

ماده 11 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مقرر کرده در صورت اعسار چنانچه مدیون متمکن از پرداخت به نحو اقساط شناخته شود دادگاه علاوه بر حکم اعسار با بررسی شرایط او مهلت مناسبی را برای پرداخت تعیین می کند یا حکم به تقسیط دهد. البته در تعیین اقاسط باید به میزان درآمد شخص  مدیون و معیشت ضروری وی توجه شود ومبالغ به نحوی تنظیم شود که توان پرداخت آنها را داشته باشد.

تبصره 1 این ماده مقرر داشته است که صدور حکم تقسیط محکوم به یا تعیین مهلت برای مدیون مانعاز استیفای بخش اجرا نشده آن از اموالی که از محکوم علیه به دست می آید یا مطالبات او نمی شود.

تبصره 2 این ماده شرح می دهد که هر یک از محکوم له یا محکوم علیه می توانند با تقدیم دادخواست از دادگاه درخواست تعدیل اقساط نمایند. دادگاه نیز با ملاحظه نرخ تورم براساس رقمی که مراجع رسمی قانونی کشور اعلام می کنند، و یا همینطور با تغییر وضعیت معیشت و درآمد محکوم علیه اقدام به تعدیل تقسیط مهریه می کند.

در ماده 12 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی آمده است که اگر دعوی اعسار در دادگاه رد شود، دادگاه علاوه بر حکم به رد دعوی، مدعی اعسار را محکوم به جبران و پرداخت خسارت وارده بر خوانده می نماید. البته این حکم مشروط به تقاضای خوانده است.

طبق ماده 13 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی دادگاهی که مسئول رسیدگی به دعوای اعسار محکوم به است همان دادگاهی است که در ابتدا وظیفه رسیدگی به دعوای اصلی را داشته، در واقع همان محکمه صادر کننده اجرائیه و به طرفیت محکوم له.

ماده 14 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی دعوی اعسار را از دسته دعاوی غیر مالی است که در مرحله بدوی و تجدید نظر خارج از نوبت به آن رسیدگی می شود.

به موجب ماده 15 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی تجّار و اشخاص حقوقی نمی توانند دادخواست اعسار دهند چرا که از آن ها پذیرفته نمی شود. این اشخاص باید برای اثبات اعسار خود از طریق رسیدگی به ورشکستگی اقدام کنند.

تبصره همین ماده مقرر می کند که اگر دادخواست اعسار از طرف اشخاصی که تاجر بودن آنها در دادگاه محرز می شود، طرح گردد دادگاه بدون اخطار به خواهان دادخواست را رد میکند.

در ماده 18 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی آمده است هر گاه پس از صور حکم ثابت شود که مدیون از عسر خارج شده یا برخلاف واقیت خود را معسر معرفی کرده است، با درخواستی محکوم له شخص تا زمان اجرای حکم یا اثبات عسر یا جلب رضایت محکوم له در حبس می ماند. این مورد توسط مواد 4 و 5 این ماده اجرا می شوند. همچنین مدیونی که به موجب ماده 11 این قانون برای پرداخت دیم خود مهلت گرفته است یا دین او تقسیط شده است در صورتی که در زمان معین اقاسط را پرداخت نکند نیز قابل اجرا است.

همچنین موادی از قانون مدنی نیز در این مورد مرجع قرار می گیرند از جمله :

ماده 1078 قانون مدنی : هر چیزی که مالیت داشته و قابل تملک باشد را می توان مهر قرار داد.

ماده 1079 قانون مدنی : مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت آنها شود معلوم باشد.

ماده 1080 قانون مدنی : تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است.

ماده 1081 قانون مدنی : اگر در عقد نکاح شرط شود که در صورت عدم تأدیه مهریه در مدت زمان معینی نکاح باطل خواهد بود.

ماده 1082 قانون مدنی : به مجرد عقد زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید :

تبصره الحاقی 1376/04/29 : چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی تعیین می گردد، محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند.

آیین نامه اجرایی این قانون توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با همکاری وزارت دادگستری و وزارت امور اقتصادی و دارائی حداکثر ظرف مدت سه ماه پس از تاریخ تصویب تهیه و تدوین و به تصویب هیأت وزیران می رسد.

ماده 1083 قانون مدنی : برای تأدیه و یا قسمتی از مهریه می توان مدت یا اقساطی قرار داد.

کلام آخر

وکلای خانواده به درخواست تعدیل مهریه به دیده ابزاری برای رعایت انصاف در حق و حقوق طرفین علی الخصوص در مواردی که مهریه های سنگین وضع شده است می نگرند. البته نقطه مقابلی نیز وجود دارد به صورتی که زوجه با بهبود وضعیت مالی مرد تقاضا می کند که مبلغ اقساط بیشتر شود و یا در صورت امکان مهر خود را یکجا وصول کند.

توصیه وکلای گروه وکیل24 این است از تجربه وکیل متخصص درباره تعدیل تقسیط مهریه بهره ببرید، چرا که به دلیل حساسیت موضوع هر دو طرفین ازدواج در این موضوع ذی نفع هستند.